Consumentenonderzoek naar levenseinde en uitvaart

Tot de dood ons scheidt... (uit eYe 3)
Liever vergeten we dat we zullen sterven. Maar onbewust speelt onze eigen 'deadline' een rol bij de invulling van ons leven.

Hoe gaan we om met de wetenschap dat we ooit zullen sterven? Uit onderzoek van NetPanel onder bijna 600 respondenten in opdracht van eYe blijkt dat we ons niet zo bezig houden met de dood. We herkennen onszelf meer in het levensmotto Carpe Diem! (Pluk de dag) (78%) dan in Memento Mori! (Gedenk de dood) (4%).
Toch komt niemand er onderuit. Hoe hard we onze eigen deadline ook proberen te ontkennen. 60% van de mensen denkt helemaal niet, of slechts af en toe aan het feit dat hij of zij ooit dood zal gaan. 40% denkt hier geregeld tot vaak aan. 29% houdt zich liever niet bezig met het feit dat het leven eindig is, terwijl 45% hier geen probleem mee heeft. Onze houding tegenover onze eigen dood is niet per se negatief: het hoort er gewoon bij. Onbewust speelt onze eigen 'deadline' een rol bij de invulling van ons leven:


Tabel 1. Welke betekenis/invloed heeft de wetenschap dat je ooit zult sterven op je leven?


1. Geen problemen mee, hoort erbij (34%)
2. Weinig tot geen invloed op mijn leven (18%)
3. Het maakt me wel een beetje bang (14%)
4. Helpt me ervan te genieten dan ik leef (13%)
5. Geeft zin aan mijn leven; ik leef hierdoor extra bewust (10%)
6. Betreur het, ik zou graag eeuwig leven (5%)

Liever gezond dan oud
De kwaliteit van ons leven vinden we belangrijker dan de lengte ervan. 61% zegt: 'Ik sterf liever minder oud, maar gezond, dan ontzettend oud met lichamelijke kwalen'. Maar om nu het feest op het hoogtepunt te verlaten is ook weer overdreven. Een klein kwart onderschrijft de stelling: 'Het zou mooi zijn om op het hoogtepunt van je leven te sterven, als alles om je heen goed gaat en je gezond en gelukkig bent' (24%). Laag opgeleiden (38%) vinden dit opvallend vaker dan hoog opgeleiden (15%). Slechts 16% wil zo lang mogelijk blijven leven, ongeacht eventuele gezondheidsproblemen.
Populaire streefleeftijden liggen niet in het oneindige, maar tussen de 80 en 90 jaar (38%). 10% van de mannen wil tenminste 100 tot 104 jaar oud worden (tegenover 5% van de vrouwen). 5% van de ondervraagden wil 110 jaar of ouder worden. Een eeuwig leven lonkt weinigen: 'Het is op een gegeven moment wel genoeg' en: 'Als iedereen om je heen wegvalt is er niets meer aan'. Slechts 16% wil eeuwig leven: 'Het leven is te mooi, ik zou er van willen blijven genieten' en: 'Ik ben nog zo nieuwsgierig'. Dit geldt overigens vaker voor mannen (21%) dan voor vrouwen (13%).
Krijgen we vandaag plotseling te horen dat we 200 jaar zullen worden dan gaat 47% 'niets anders doen dan ik nu doe' en 6% weet het niet, maar de rest gaat van alles ondernemen.


Tabel 2. Wat zou je doen als je te horen krijgt dat je 200 jaar gaat worden? Hoe ga jij de extra tijd die je krijgt invullen?
1. Reizen, De wereld zien (46%)
2. Studie(s) volgen (26%)
3. Naar het buitenland verhuizen (20%)
4. Gezonder leven, Meer sporten (17%)
5. Nieuwe vrienden maken (13%)
6. Op zoek naar de Ware Liefde/Flink sparen (beide 9%)
7. Kinderen nemen (8%)
8. Van baan veranderen (7%)
9. Mijn relatie verbreken/Stoppen met roken (beide 2%)


Er is leven na de dood
Voor bijna de helft van de respondenten is het na de dood nog niet voorbij. 49% gelooft in het 'Hiernamaals.' Men omschrijft dit onder andere als: 'Een nieuwe wereld waar alles perfect is en waar geen pijn en verdriet zal zijn' En: 'Mooi, vredig en kalm, een weerzien met overledenen.' Vrouwen zijn spiritueler aangelegd dan mannen: ze geloven relatief vaker in het Hiernamaals dan mannen (53% tegen 41%). Laag opgeleiden geloven vaker in het Hiernamaals dan middelhoog- en hoogopgeleiden (respectievelijk 60%, 49% en 43%).


Vrouwen geloven ook vaker dan mannen en jongeren onder de 24 jaar in reïncarnatie (respectievelijk 31% , 18% en 17%). Men ziet reïncarnatie onder andere als: 'Een nieuwe mogelijkheid om iets in de wereld te betekenen' en: 'Je geest die terug keert in een nieuw lichaam'.


Uitvaartverzekering vooral voor laagopgeleiden
Sterven kost wat. De belangrijkste reden om een uitvaartverzekering te nemen is van sociale aard: 'Om mijn nabestaanden niet plotseling op kosten te jagen'. 66% van de respondenten heeft zo'n verzekering. Vooral laagopgeleiden verzekeren zich voor hun uitvaart (81% tegen 47% hoogopgeleiden)! 44% hoogopgeleiden is ook niet van plan om een uitvaartverzekering te nemen (tegen 5% laag- en 17% middelhoogopgeleiden). De belangrijkste reden: 'Ik heb voldoende eigen geld'.


Mijn uitvaart
Meer dan de helft heeft wel eens nagedacht hoe de eigen uitvaart moet plaatsvinden (65% vrouwen en 56% mannen).


Vrouwen houden hierbij vaker dan mannen zelf zoveel mogelijk de touwtjes in handen. Op de vraag wie de regie moet hebben over deze uitvaart, zegt 53% van de vrouwen: 'Ik, samen met mijn nabestaanden' (tegen 38% mannen) Terwijl van 32% mannen 'de nabestaanden mogen het bepalen' (tegen 22% vrouwen). 16% bepaalt het liefst 'helemaal zelf' wat er gaat gebeuren. Er is op dit vlak geen rol weg gelegd voor de uitvaartverzorger. Niemand (0%) wil dat deze de regie heeft!


Een graf, urn of toch maar iets anders?
43% wil gecremeerd worden. Voor mensen vanaf 55 jaar geldt dit naar verhouding vaker (60%). Ook laagopgeleiden kiezen vaker voor crematie dan hoogopgeleiden (51% tegen 38%). De rest wordt liever begraven (39%). Jongeren onder de 24 jaar worden liever begraven dan gecremeerd (46% tegen 37%). Iets meer dan de helft zal na zijn of haar dood organen doneren (57%). 21% doet dit niet en 22% weet het nog niet.


Als er helemaal geen regels en protocollen zouden zijn en men helemaal zelf mag bepalen wat er met zijn/haar lichaam gebeurd, dan wil 20% begraven worden op een zelf uitgekozen plek: 'Een plaats op aarde waar ik gelukkig was op deze aardbol'. Daarnaast wil 5% 'ter beschikking worden gesteld aan de wetenschap' en 4% van de mannen wil 'in een baan om de aarde geschoten worden'. Enkelen: 'Mijn voorkeur gaat uit naar permafrost, dat is een stuk milieuvriendelijker'. De rest kiest ook dan toch voor het meest gebruikelijke: 'Gecremeerd en uitgestrooid '(26% man en 19% vrouw), begraven op een begraafplaats(20%), 'Gecremeerd en in een urn bewaard '(8%).


Een plek om te (ver)blijven
43% van de vrouwen en 34% van de mannen vinden het belangrijk dat er een vaste plek voor nabestaanden is waar ze haar/hem kunnen herdenken: 'Als je dan verdriet hebt, kun je naar iets tastbaars toe'. En: 'Dat ze altijd nog een plek hebben om 'met me te kunnen praten'. De motivatie om geen vaste plek te willen: 'De herinnering van iemand zit in je hoofd en hart. Daar is geen speciale plek voor nodig'.

Vormgeving graf
Er kan tegenwoordig veel op het gebied van de vormgeving van een graf. Toch hebben mannen die begraven willen worden een grote voorkeur voor een graf dat gewoon traditioneel vormgegeven wordt (70% tegen 47% vrouwen). 41% van de vrouwen wil het liefst 'Een traditioneel graf met een persoonlijk tintje' (tegen 20% mannen). Het persoonlijke tintje onstaat bij voorbaat door: 'Een persoonlijke tekst of spreuk', 'een foto', 'een mooie of aparte steen die bij me past', 'mijn lievelingsplanten geplant', muziek'. De wensen van de 11% die een 'geheel eigen vormgeving' willen wijken niet veel af van de traditionele vormgeving met een persoonlijk tintje.

Wat doen we met onze as?
Van degenen die voor crematie kiezen, wil 39%: 'De as uitgestrooid op locatie die een persoonlijke betekenis voor mij heeft gehad'. Dit geldt iets vaker voor vrouwen dan mannen (41% tegen 35%) Meerderen willen uitgestrooid worden 'In de Zee' of: 'Over stromend water'.


32% wil dat de as op een officiele uitstrooiingslocatie wordt uitgestrooid. Dit geldt weer iets vaker voor mannen dan vrouwen (36% tegen 29%). En 18% wil dat de urn op een vast te bezoeken locatie wordt geplaatst, terwijl 11% wil dat naasten de urn mee naar huis nemen. Maar het kan ook anders: 'Mijn kinderen willen wat van mijn as in een rouwsierraad (medaillon) dragen.'


Uitvaart, voor wie en waarom?
Volgens 51% is een uitvaartdienst 'zowel voor de overledene als voor de nabestaanden' bedoeld. 44% zegt: 'De uitvaartdienst is vooral voor nabestaanden'. 80% van de vrouwen en 53% van de mannen vindt een persoonlijke uitvaartdienst een mooie en unieke manier om een persoonlijke boodschap te kunnen achterlaten aan de nabestaanden'. 17% vindt dat niet.


Het merendeel vindt het belangrijk om naasten op de hoogte te brengen van zijn of haar persoonlijke wensen ten aanzien van de uitvaart (74%). Vrouwen vinden dit nog vaker dan mannen (82% tegen 60% man). In werkelijkheid heeft slechts 9% zijn uitvaartwensen uitgebreid en tot in detail met zijn/haar naasten besproken. Meestal heeft men dit 'een beetje in algemene lijnen' besproken (42%), of 'er een keertje een opmerking over gemaakt' (22%). Opmerkelijk is dat 18% van de mannen het ook wil niet bespreken!


Traditie en persoonlijke rituelen
Dat bijna elke uitvaartdienst ongeveer uit dezelfde handelingen bestaat, staat vast. Toch vindt slechts14% het echt belangrijk dat een uitvaartdienst traditioneel verloopt. Hieronder geeft men aan in welke mate men het belangrijk vindt dat gebruikelijke handelingen/onderdelen tijdens de persoonlijke uitvaart plaatsvinden:


1. Overlijdingsberichten naar familie en bekenden (83%)
2. Muziek tijdens dienst (cd/tape) (66%)
3. Gelegenheid tot condoleren (55%)
4. Persoonlijke praatjes door naasten tijdens de dienst (44%)
5. Voorafgaand aan dienst met zijn allen bij elkaar (42%)
6. Napraten in kroeg of andere, intieme locatie (35%)
7. Overlijdingsbericht in krant (32%)
8. Aanwezigenboek voor dankberichten (27%)
9. Opbaring in mortuarium (26%)
10. Koffie met koek na de dienst (25%)
11. Opbaring thuis (22%)
12. Gebed tijdens dienst (18%)
13. Speciale kerkdienst (17%)
14. Dat er zelf (live) muziek wordt gemaakt (12%)


Daarnaast heeft een aantal respondenten andere wensen: 'Geen bloemen voor mij, maar geld voor een goed doel', of: 'Zelf een videoboodschap achterlaten voor de nabestaanden zou toch wel heel mooi zijn'.


Persoonlijke draai
Voor vrouwen is nog belangrijker dan voor mannen om een hele persoonlijke draai aan de invulling van de uitvaart kunnen geven (72% tegen 51% man): 'Dan hoort het tenminste bij jouw persoonlijke leven'. En: 'Dan geeft het weer hoe je zelf was' En:'Het is je laatste groet aan je nabestaanden'. Bijna een kwart van mannen vindt een persoonlijke invulling niet belangrijk(24%). 59% van de respondenten vindt dat een uitvaartorganisatie zich bij de invulling van de dienst zoveel mogelijk op de achtergrond moet stellen.


Als men 5 woorden kiest die zijn of haar persoonlijke uitvaart omschrijven blijken er naast overeenkomsten ook verschillen te zijn tussen de sfeer op de mannelijke en de vrouwelijke uitvaartdienst. Vrouwen willen een warme, intieme sfeer en mannen een warme sfeer met humor.


Vrouw
1. warm (71%)
2. intiem (51%)
3. openheid (36%)
4. humor (29%)
5. gezellig (27%)


Man
7. warm (55%)
8. humor (35%)
9. openheid (32%)
10. intiem (30%)
11. nuchterheid (26%)


N.B: De respondenten konden kiezen uit 23 omschrijvingen. Overige verschillen: 18% van de mannen kiest 'ingetogen' (tegen 10% vrouwen), en 12% kiest 'sober' (tegen 7% vrouwen). Bij de vrouwen scoort 'spiritueel' hoger (16% tegen 9% mannen). De woorden 'luchtig', 'plechtig' en 'conventioneel' scoren bij mannen ongeveer 5% hoger dan bij de vrouwen.


Muziek is voor velen bij uitstek de manier om een persoonlijke draai aan de dienst te geven. 'Muziek zegt iets over wat ik mooi vond/ wat mij raakte ( 63%), 24% zegt: 'Bezinning; muziek geeft gelegenheid aan de aanwezigen om hun eigen gedachten en emoties te laten bezinken. Slechts 6% is geen fan van muziek tijdens een dienst. De Chopins, Mozarts en Verdi's zijn niet meer van deze tijd, men wordt liever 'uitgezongen' door nummers van Marco Borsato ('Afscheid nemen bestaat niet'), Paul de Leeuw ('De Steen')of Queen (Who wants to live forever?'). We vinden een uitvaartdienst van anderen mooi als: 'De praatjes goed weergeven hoe die persoon was ' Of: 'Er een persoonlijk tintje aan de dienst zat dat echt bij de persoon paste'. We ergeren ons daarentegen op andermans uitvaartdiensten aan: 'Schijnheiligheid; mensen die niets met de persoon hadden maar toch langs komen ', 'Clichépraatjes met niets dan goeds over de persoon', 'Koude sfeer' 'Krijsende kinderen', 'Mensen die overal door heenpraten', 'Onpersoonlijk personeel ', 'De tijdsdruk en haast vanuit uitvaartorganisatie', Ongepaste kleding', 'Een tekort aan stoelen' En: 'Die eeuwige koffie en cake (ik heb liever een borrel en borrelnootjes)!'
Van veel respondenten mag de eigen uitvaart vooral van die van andere verschillen door een tamelijk feestelijke sfeer : 'Er zijn bitterballen en een borrel', 'Men is niet in het zwart gekleed', 'Absoluut geen zwaarmoedigheid!' 'Er mag gelachen mag worden', 'Geen tranen, maar vrolijke muziek en een drankje'. 'Er moet eigenlijk een soort feest van gemaakt worden! De mijne moet een feest zijn, het vieren van mijn leven, niet het betreuren van mijn dood!


Dat de persoonlijke toon op onze uitvaart voornamelijk door de sfeer gezet wordt moge duidelijk zijn. Van het meerendeel mag een uitvaart zeker 'gezellig' zijn (73%). Van 16% mag het 'met mate' gezellig zijn. Vorm doet er niet zo toe. Zo wil slechts 15% dat mensen 'iets netjes' zullen dragen. En 12% ziet graag dat men 'iets fleurigs' draagt. 56% 'maakt het helemaal niet uit' wat mensen op zullen dragen: 'Gewoon iets waar mensen zich lekker in voelen'.


Tot slot: de laatste boodschap die we met onze eigen uitvaartdienst willen nalaten:'Carpe Diem! Bedankt voor alles, treur niet en geniet van het leven. Enne…tot ziens!'