Nieuwe familieverhoudingen uitdaging voor uitvaartleider

In de korte tijd tussen overlijden en afscheid moeten uitvaartverzorgers zich een helder beeld vormen van hoe de familie in elkaar zit: kinderen, kleinkinderen, schoonfamilie. Dat valt de laatste jaren niet altijd meer mee. Annemieke Huese van coöperatie DELA geeft samen met nabestaanden de uitvaart vorm: ”Zeker als ritueelbegeleider ga je vaak dieper in gesprek met mensen. Wanneer je met twee dochters spreekt, en die geven aan dat er nog twee andere kinderen zijn, ‘maar daar willen we het niet over hebben’, dan kan dat ingewikkeld worden.”

Het uiteindelijke doel van de uitvaartverzorger is het afscheid voor álle genodigden betekenisvol te maken. Gelukkig heeft Huese het maar één keer gehad dat de tafels door de aula vlogen. ”De dienst heb ik kunnen redden, maar na afloop moest de politie er aan te pas komen. Dat was extreem. Bij de ouderen die nu overlijden is er vaak nog het houvast van de kerk en tradities. Maar de samenleving verandert, en van ons worden andere vaardigheden gevraagd om daar mee om te gaan. Erkennen en herkennen wanneer er spanningen zijn, en daar op inspelen.”

Genogram

Het idee van een organogram – of genogram zoals zij het zelf noemt – komt van familietherapeut Else-Marie van den Eerenbeemt. Zij brengt het vandaag als stelling op het congres ‘Zin in Uitvaart?!’ van de 80-jarige coöperatie DELA en de Funeraire Academie in Eindhoven. ”Ik heb meegemaakt dat een dochter uit een eerste huwelijk er bij toeval moest achterkomen dat haar vader was overleden”, zegt Van den Eerenbeemt. ”Ze kwam in de dienst naar voren en pakte de microfoon: ‘Ik ben zijn oudste dochter, het is ook mijn vader!’ De uitvaartverzorger zette uit een soort schrikreactie de microfoon uit, waarop de dochter haar verhaal ging schreeuwen.”

Voor uitvaartverzorgers is het lastig om alle betrokkenen de juiste ruimte en inspraak te geven, omdat ze met beperkte informatie over de familieverhoudingen werken. Daarom zouden ze het aantal huwelijken en de positie van alle nabestaanden moeten kunnen invullen op een voorgedrukte familiekaart, een genogram, vindt de familietherapeut.

Gehoord en gezien

”Kennis over en inzicht in familieverhoudingen zijn belangrijk. Vaak wordt afgegaan op het oordeel van de opdrachtgever voor de uitvaart, bijvoorbeeld de partner van de overledene. Maar wat als ze pas zes maanden getrouwd waren? Heeft die partner dan écht meer te zeggen dan de kinderen, of de kleinkinderen?”, vraagt Van den Eerenbeemt zich af.

Ook moeten uitvaartverzorgers ervoor waken te veel af te gaan op het zichtbare verdriet: de dochter die niet huilt kan veel verdrietiger zijn dan de dochter die bovenop de kist ligt te snikken. Annemieke Huese zegt het zo: ”Soms zie je iemand bij het regelgesprek stil op de bank zitten. Die heeft óók zijn of haar persoonlijke relatie met de overledene. Daar ben je naar op zoek, dat je het voor elkaar krijgt dat iedereen zich evenveel gehoord en gezien voelt.”
Op het congres ‘Zin in Uitvaart?!’ vandaag in de Paterskerk in Eindhoven spreken ook schrijver Bas Heijne, hoogleraar Paul Post, theoloog en radiomaker Aart Mak en thanatoloog Brenda Mathijssen.

DELA bestaat 80 jaar

Op 11 maart 1937 werd in het achterzaaltje van het Eindhovense café De Poort van Kleef een nieuw soort begrafenisvereniging opgericht. De gekozen naam liet geen enkele twijfel over de bedoeling: ‘Draagt Elkanders Lasten’. Geen hoge drempels, iedereen kon lid worden voor een beperkt maandelijks bedrag. En ieder lid was verzekerd van een waardige begrafenis, ongeacht parochie, stand of inkomen. In 1942 vormden deze pioniers DELA, die inmiddels is uitgegroeid tot een coöperatie met meer dan 3 miljoen leden.