Rechthebbende + verplicht gebruik gravendienst + schriftelijke toestemming
22 december 2023
Vraag nummer: 67672
Geachte mr. Van der Putten,
Wij hebben een aantal vragen voor u, wij hopen dat u bereid bent deze vragen te beantwoorden.
Alvast hartelijk bedankt voor de inspanning.
CASUS:
• In 1995 is een man overleden (dhr. X), ongehuwd, geen echtgenote, geen kinderen, wel ongehuwd samenwonende met zijn vriendin. Zijn vriendin is in 2007 overleden.
• Deze meneer X is begraven in de gemeente Z. in een graf op een (niet-gemeentelijke) begraafplaats van de R.K. Kerk. De grafrechten zijn toen gekocht voor 20 jaar. Ik weet niet wie in 1995 rechthebbende op het graf was.
• In 2015 heeft een broer van de overledene (dhr. Y) opnieuw voor 20 jaar grafrechten betaald. Dhr. Y. is dus in 2015 rechthebbende op het graf geworden.
• De ouders van dhr. X (en van dhr. Y) leven nu niet meer, zijn vriendin leeft niet meer, maar wel heeft meneer X nog 2 broers (waaronder diegene die nu rechthebbende is op het graf: dhr. Y) en 1 zus.
• Dhr. Y wil nu het stoffelijk overschot op laten graven van broer X, en deze laten herbegraven op een andere (niet-gemeentelijke) R.K. Begraafplaats. De reden daarvoor is dat de ouders van dhr. X en Y begraven liggen in een familiegraf op deze laatste begraafplaats en het dhr Y (ook al op leeftijd) te veel moeite kost om op 2 verschillende plaatsen graven bij te houden.
• Dhr. Y heeft gravendienst A. op het oog die wordt gerund door een man die in het verleden is ontslagen door de R.K. Kerk. Daarom gaat de eigenaar van de grond (R.K. Kerk) niet akkoord met gravendienst A. Zij willen dat dhr. Y gebruikmaakt van de diensten van een specifieke andere gravendienst (gravendienst B). Deze verplichting hebben zij overigens niet opgenomen in hun algemene voorwaarden, maar de huidige pastoor heeft aangegeven dat hij niet toestaat dat gravendienst A. wordt ingehuurd op grond die eigendom is van de R.K. Kerk. Hij aanvaardt alleen gravendienst B.
• Dhr. X. heeft een testament opgemaakt. Wij weten alleen dat er een testament is, niet wat daar in staat over wensen voor wat betreft lijkbezorging, executeur-testamentair of een begrafenis-executeur.
Nu wil de beheerder van de R.K. begraafplaats dat dhr. Y:
• Een afschrift overlegt van het testament van zijn broer dhr. X of van een verklaring van executele waaruit blijkt dat dhr. Y alleen bevoegd is om een verzoek in te dienen voor een vergunning tot opgraving;
• Indien blijkt dat dhr. Y niet (alleen) bevoegd is: schriftelijke toestemmingsverklaringen van zijn broer C. en zijn zus D. Dhr. Y staat op goede voet met zijn broer C (dus C zal deze toestemming waarschijnlijk wel verlenen) maar dhr. Y heeft nauwelijks tot geen contact meer met zijn zus D. Zus D woont niet meer in Nederland, dus dhr. Y (en ook gemeente Z) weten niet hoe zij met haar in contact moeten komen. En dhr. Y vreest ook dat deze zus niet haar toestemming zal willen geven.
VRAGEN:
1. Moet de heer Y inderdaad aan de R.K. Kerk en aan gemeente Z. bewijzen (via verklaring van erfrecht/executele) dat hij op grond daarvan exclusief bevoegd is om te beschikken over de grafrechten van het graf van broer X?
2. Is het feit dat hij in 2015 de grafrechten heeft betaald niet voldoende om aan te tonen dat hij rechthebbende is op het graf?
3. Is de eigenaar van de grond (de R.K. Kerk) bevoegd om te zeggen dat uitsluitend gravendienst B stoffelijke resten mag opgraven op grond waarvan zij eigenaar zijn?
4. Moet zus D worden gehoord door gemeente Z? In staat worden gesteld om haar mening kenbaar te maken?
5. Wat als gemeente Z. niet weet waar zij zus D kunnen bereiken?
6. En wat als zus D weigert toestemming te geven?
Met vriendelijke groet,
Gemeente Z.
Antwoord:
Geachte heer of mevrouw,
Ik liet vandaag een bezoeker, een rechter, uw net binnengekomen vraag lezen. Zijn eerste reactie was "Ik begrijp wel waarom veel mensen zich tegenwoordig laat cremeren. Je wilt als familie toch niet met dit soort onzinnig gedoe van een parochie te maken hebben. Met zo'n beheerder en pastoor die blijkbaar niets weten van wetten en regels rond begraven, maar vinden dat zij het voor het zeggen hebben."
Hij ging nog even door, maar de strekking is wel duidelijk: dit klopt niet.
Ik kon hem niet tegenspreken.
Mijn ervaringen met kerkelijke begraafplaatsen zijn heel wisselend. Er zijn er een paar die voortreffelijk beheer voeren. Er zijn er ook een paar die het waarschijnlijk goed bedoelen maar die het eigenlijk niet aankunnen. Veel zit er ergens tussenin.
Maar zodra de lokale pastoor zich er mee gaat bemoeien, gaat het meestal niet goed. Zonder enige kennis van zaken en zonder enig gevoel voor verhoudingen wordt door een pastoor vaak een hoop onzin uitgekraamd. Ik ben zelf van oorsprong RK, maar voel dan soms plaatsvervangende schaamte opkomen.
Datzelfde gevoel van schaamte komt nu naar boven als ik lees wat de beheerder en de pastoor van deze begraafplaats en parochie eisen. Maar ik moet het natuurlijk houden bij datgene wat wettelijk en juridisch relevant is.
Als uw gemeente een verzoek tot opgraving krijgt, moet u de beheerder van de begraafplaats vragen wie rechthebbende van het betreffende graf is en of er nog bijzonderheden zijn waar u rekening mee moet houden. Deze vraag moet een gemeente altijd stellen, bij elke voorgenomen opgraving uit een particulier graf. In 1995 moet een schriftelijke overeenkomst zijn opgesteld, want de uitgifte van graven moest volgens de wet schriftelijk worden vastgelegd. Bij de verlenging in 2015 zal ook een schriftelijk bewijs aan de rechthebbende verstrekt moeten zijn. Als de aanvrager van de vergunning tot opgraving zulke stukken heeft, kan hij ze u laten zien. Maar de begraafplaatshouder moet ze natuurlijk zeker kunnen laten zien.
U veronderstelt dat degene die in 2015 20 jaar verlenging heeft betaald, ook de rechthebbende (geworden) is. Die veronderstelling is niet juist. Betaling van de kosten geeft geen grafrecht. Denk bijvoorbeeld aan de executeur of de notaris die de grafrechten betaalt; die wil zelf geen rechthebbende worden.
Maar het hoeft geen raadsel te zijn: de begraafplaatshouder moet in 2015 een document hebben opgemaakt, waaruit blijkt wie de rechthebbende is. Dan wel dat de reeds bestaande rechthebbende zijn rechten voortzet. Het is bij voorbeeld goed denkbaar dat de samenwonende levenspartner van de overledene in 1995 rechthebbende van het graf is geworden. En dat na haar overlijden in 2007 een familielid rechthebbende is geworden, bijvoorbeeld de heer Y. Die in 2005 rechthebbende is gebleven.
De broer die de vergunning aanvraagt, de heer Y, is rechthebbende of moet toestemming van de rechthebbende vragen als dat iemand anders is. Als er niemand rechthebbende van het graf is, wat ook nog denkbaar is, maar dat hoort u dan wel van de begraafplaatshouder, kunt u de heer Y als zodanig beschouwen. Hij kan eerst bij de begraafplaats vragen om rechthebbende te worden, wat men niet zal kunnen weigeren, maar dat is een formele omweg die alleen maar tijd kost en in deze situatie overbodig is.
De reden van de heer Y voor de op- en herbegraving lijkt mij legitiem.
Als de heer Y voor de werkzaamheden de gravendienst A op het oog heeft en u als gemeente geen reden hebt om aan de deskundigheid van dit bedrijf te twijfelen, kunt u gewoon meteen in de vergunning opnemen dat de werkzaamheden door A worden uitgevoerd. Dat scheelt de heer Y waarschijnlijk een nodeloze discussie met de beheerder, want de beheerder of de pastoor maken niet uit welk bedrijf door A in de arm moet worden genomen. Dat kan A zelf uitmaken. Het is alleen de burgemeester die op objectieve gronden kan overwegen of hij of zij een voorgestelde gravendienst niet geschikt vindt.
Een houder van een begraafplaats, gemeente of kerk of stichting, heeft niet de bevoegdheid om te beslissen dat opgraafwerkzaamheden alleen door een bepaalde firma mogen worden uitgevoerd. Dat heeft geen relatie met het zijn van eigenaar van de grond, zoals de parochie ten onrechte blijkbaar meent. Dat heeft een relatie met het grafrecht. Bij een begrafenis bepaalt de rechthebbende wie begraaft; bij een opgraving bepaalt ook de rechthebbende wie opgraaft. Misschien is het juist ook in dit geval het beste om dat meteen ook maar in de vergunning te zetten.
Als de pastoor een gedwongen winkelnering wil van het bedrijf dat hij op het oog heeft, neigt dat naar een economisch delict. Wellicht is het zo dat dat bedrijf ook onderhouds- of beheerstaken op de begraafplaats verricht, maar het kan niet zo zijn dat er sprake is van gedwongen winkelnering. De heer Y zou kunnen overwegen aangifte bij de politie te doen van een economisch delict. Laat de recherche het dan maar eens onderzoeken.
Van de andere kant, als het de heer Y eigenlijk niet uitmaakt wie de opgraving verricht, kan hij natuurlijk ook instemmen met de keuze van de pastoor. Maar als die keuze duurder uitvalt dan zijn eigen keuze, hoeft hij daar niet mee akkoord te gaan.
U zegt te weten dat de heer X een testament heeft gemaakt maar niet te weten wat daar in staat over wensen voor wat betreft lijkbezorging, executeur-testamentair of een begrafenis-executeur. Of er een testament bestaan heeft of niet en wat daar in staat, is voor de gemeente volstrekt irrelevant. Want de gemeente is geen executeur en de gemeente is geen testament-politie die toeziet op het naleven van het testament. Het zijn de erfgenamen of andere naaste nabestaanden van de overledene, die het testament moeten uitvoeren, dan wel in actie kunnen of moeten komen als dat niet het geval is. Die kunnen dan de erfgenamen die niet doen wat gewenst was, er op aanspreken en zo nodig voor de rechter dagen.
Op dit moment zou alleen relevant zijn een passage in het testament in de sfeer van "Ik wil begraven worden in een eigen graf op de RK begraafplaats te Z. Ik wil nooit worden opgegraven en herbegraven in het graf van mijn ouders op een andere begraafplaats". of "Ik wil begraven worden in een eigen graf op de RK begraafplaats te Z. Ik wil vervolgens na 28 jaar worden opgegraven en herbegraven in het graf van mijn ouders op een andere begraafplaats". Ik durf er een aardige weddenschap op af te sluiten dat dergelijke passages niet in het testament staan. Ik heb ze nog nooit in een testament gezien. En als ze er wel in staan, is het een zorg en bevoegdheid van anderen om daar iets mee te doen. Niet van de gemeente en ook niet van de beheerder van de begraafplaats.
Want dat is de volgende curiositeit in deze kwestie: de beheerder van de R.K. begraafplaats wil dat de heer Y een afschrift overlegt van het testament van zijn broer X, of een verklaring van executele waaruit blijkt dat Y alleen bevoegd is om een verzoek in te dienen voor een vergunning tot opgraving. Indien blijkt dat Y niet (alleen) bevoegd is, verlangt de beheerder schriftelijke toestemming van diens broer en zus.
Mij is even de adem ontnomen. Zulke brutale onacceptabele eisen lees je zelden. Deze beheerder gaat op de stoel van de burgemeester en de wetgever zitten. Daar heeft de beste man of vrouw niets over te zeggen. Helemaal niets. Om duidelijk te zijn: h e l e m a a l niets.
Het is de burgemeester die in eerste instantie besluit of hij/zij de andere broer en zus wil uitnodigen om hun zienswijze bij hem kenbaar te maken. Maar ik zie daar geen aanleiding toe. Om een kind bij zijn ouders her te begraven is geen vreemde wens. De wetgever heeft bewust niet geregeld dat alleen een executeur iemand mag laten opgraven. Want de meeste mensen hebben geen testament en geen officiële executeur. En er is niemand die in een testament zaken regelt voor 28 jaar later. Ik moet het eerste voorbeeld nog zien.
De wetgever heeft bewust ook niet geregeld dat voor een opgraving toestemming van alle broers en zussen of andere familieleden nodig is. De wetgever heeft bewust familieleden zoveel mogelijk buiten de deur gehouden, want die besefte dat dat enorm veel gedoe zou kunnen opleveren, vaak ook op oneigenlijke motieven. De wetgever heeft bewust niet geregeld dat een echtgenoot, partner of kind een uitvaart moet regelen, etc. Ik kan er dagen over vertellen, maar ik zal u die ellende besparen. Ik kan alleen zeggen dat de wetgever heel verstandig is geweest. Want in 99,9% van de gevallen zijn de mensen die de overledene het meest na stonden, degenen die op dit punt actie ondernemen. Nu, de broers, waarschijnlijk ook. De idee van deze beheerder is buitengewoon onverstandig. Maar hij of zij is ook geheel en totaal onbevoegd om zulke eisen te stellen.
Tegen deze achtergrond zijn de antwoorden op uw vragen snel te geven.
0. Ik begin met vraag 0: welk antwoord krijgt de gemeente van de beheerder op de vraag wie sinds 1995 rechthebbende van het graf is of is geweest, met afschriften van de grafaktes die verstrekt behoorden te zijn. Ik mag tenminste aannemen dat de beheerder de basisadministratie op orde heeft.
1. Nee, de heer Y hoeft de parochie of de beheerder niets anders te laten zien dan de vergunning tot opgraving van de burgemeester. Ik neem aan dat er geen reden is om die vergunning te weigeren. De parochie is verplicht de begunstigde van de vergunning loyaal medewerking te verlenen aan de opgraving. De parochie mag geen eigen afweging van het verzoek tot opgraving maken; dat is de taak en bevoegdheid van de burgemeester.
2. Nee, het feit dat de heer Y in 2015 de grafrechten heeft betaald, maakt hem niet automatisch rechthebbende. Maar de beheerder moet een grafakte kunnen tonen. De situatie zou wel heel bizar zijn als de begraafplaats de basisadministratie niet op orde heeft maar wel ongegronde eisen gaat stellen over testamenten en het in de arm moeten nemen van een bepaalde gravendienst. Als de beheerder geen grafakte kan overleggen, wordt het tijd dat de gemeente eens 'de politie over de begraafplaats' gaat uitoefenen. Dat is de aloude term voor toezicht. Artikel 29 onderdeel m van de (oude) gemeentewet. Dat houdt kort gezegd in dat de gemeente vertelt wat de begraafplaats moet doen en wat ze moet laten. Zie mijn Handboek Wet op de lijkbezorging.
Ik heb de afgelopen jaren wel meer klachten gehoord over een belangenverstrengeling tussen deze parochie en een gravendienst. Misschien dat de gemeente dat ook maar eens aan de orde moet stellen. De gemeente heeft nog steeds een toezichthoudende taak op het begraven, is gezegd bij de invoering van de nieuwe Gemeentewet. Deze belangenverstrengeling lijkt mij ook een aandachtspunt.
3. Nee. Zie hierboven.
4. Nee, zus D hoeft niet vooraf gehoord te worden. Maar zij kan als de vergunning afgegeven is wel een afschrift toegezonden krijgen, met de opmerking dat als ze bezwaren zou hebben, ze een gemotiveerd bezwaarschrift in kan dienen.
5. Als uw gemeente niet weet waar zij zus D kan bereiken, houdt het op. U kunt een mededeling over het toekennen van de vergunning in het Gemeenteblad op internet opnemen, maar dat lijkt me wat overdreven. Er zijn geen harde regels over het wel of niet horen of informeren van familieleden bij aanvragen en vergunningen voor opgravingen. Het is altijd een redelijke inschatting of iemand een objectief bezwaar zou kunnen hebben. Als het gaat om de opgraving van een kind en de ouders in een vechtscheiding beland zijn geraakt, is het wel verstandig om de andere ouder te horen en te informeren over een besluit waar bezwaar tegen kan worden gemaakt. Maar als het gaat om de opgraving van een broer die zo'n 28 jaar geleden is overleden en nu bij zijn ouders herbegraven wordt, zie ik niet hoe iemand daar gefundeerd bezwaar tegen kan maken. Daar hoeven geen uitgebreide procedures voor opgetuigd te worden.
6. Zus D hoeft helemaal geen toestemming te geven. De wet vereist alleen de toestemming van de rechthebbende. Juist om te voorkomen dat allerhande mensen een veto zouden kunnen hebben. Dat heeft alleen de rechthebbende van een particulier graf.
Met vriendelijke groet,
mr W.G.H.M. van der Putten
TIP
Nieuwe site voor mensen die zelf de regie over hun overlijden in handen willen hebben:
www.exit.nl. Met:
- documenten voor medische beslissingen: euthanasieverklaring, volmacht, behandelverbod etc.;
- uitvaartwensen vastleggen;
- een eenvoudige crematie regelen.
TIP
Een uitvaart zoals u dat wilt, zonder compromisssen. Regel hier uw uw exclusieve begrafenis of crematie.
TIP
Zie voor de wettelijke regeling voor het eigendom van grafmonumenten sinds 2011: Van wie is de grafsteen?
TIP
Bezoek ook eens de video-adviesrubriek: Infotheek - reportages - kijkersvragen - juridische vragen en antwoorden (klik hier).
TIP
Melden van overlijden. Landelijk gratis meldnummer overlijden: 0800-783 73 43.
TIP
Regel hier uw begrafenis of crematie.
