Lijkschouw en verzorging overledene bij 'Verwacht overlijden'
7 mei 2021
Vraag nummer: 62924
Geachte heer Van der Putten,
Langs deze weg wil ik u graag het volgende voorleggen en uw reactie vragen:
Als uitvaartverzorger heb ik 's nachts regelmatig te maken met medewerkers van woonzorgcentra en soortgelijke instellingen die spreken van een 'verwacht overlijden'. Als een cliënt van een verpleeghuis na 23.00 uur overlijdt, het overlijden verwacht is en de familie instemt, mag de lijkschouwing volgens de protocollen van veel instellingen uiterlijk om 8.00 uur plaatsvinden.
Regelmatig worden overledenen door medewerkers van dergelijke woonzorginstellingen ’s nachts gekleed en krijgen uitvaartondernemers het verzoek om aansluitend een koeling aan te brengen. Soms blijft de overledene ’s nachts op bed liggen, in sommige gevallen wordt de overledene ’s nachts overgelegd in de uitvaartkist. Pas de volgende ochtend wordt het lichaam door de arts geschouwd.
De vereniging van specialisten ouderengeneeskunde, Verenso, schrijft rondom een ‘verwacht overlijden’ op haar website:
De hoofdregel is dat, totdat er geschouwd is, de overledene niet mag worden afgelegd of gekoeld. Bij een verwacht overlijden (en geen aanwijzingen voor een niet-natuurlijke dood) zal de schouw zich beperken tot het onderzoek van het hoofdhalsgebied en zal het moment van overlijden doorgaans geen discussiepunt vormen. In zulke duidelijke situaties kan afgeweken worden van de hoofdregel en ook voordat de schouw plaatsvindt kan gestart worden met koelen van het lichaam.
Mijn vraag gaat over hetgeen Verenso in de laatste hierboven geciteerde zin stelt. Is die informatie wel correct? Laat de Wet op de lijkbezorging inderdaad ruimte om de lijkschouw bij ‘verwacht overlijden’ pas te verrichten nadat een overledene is gekleed en gekoeld/opgebaard? Als het antwoord op deze vraag bevestigend is, dat is dat voor mijzelf nieuwe en tegelijkertijd onthutsende informatie.
Persoonlijk heb ik heb er grote moeite mee om de overledene op te baren voordat lijkschouw heeft plaatsgevonden. Immers moet de arts behalve het vaststellen van de dood ook verklaren dat het sterven is ingetreden als gevolg van een natuurlijke oorzaak. Mij dunkt dat dit laatste, wanneer de overledene intussen is verzorgd en opgebaard, absoluut niet met zekerheid is vast te stellen. Het grijpt mij aan dat deze wijze van handelen landelijk zeer regelmatig aan de orde is. Je moet er niet aan denken dat er in ons land mogelijk moordenaars rondlopen die daarvoor nooit zullen worden gezocht, omdat er bij een veel te laat geplande lijkschouw onterecht een natuurlijke dood is afgegeven.
Gezien uw kennis op dit gebied zie ik uw reactie hieromtrent met veel belangstelling tegemoet.
Met een hartelijke groet,
Gert-Harm Hoefakker, Ermelo
Antwoord:
Geachte heer,
Hier heb ik zeker een mening over: zulke protocollen zijn 100% in strijd met de wet.
Een overledene mag niet worden afgelegd of gekoeld, zolang er geen lijkschouw heeft plaatsgevonden. De Wet op de lijkbezorging zegt in artikel 3 dat de lijkschouw zo spoedig mogelijk na het overlijden dient plaats te vinden. Wachten tot de volgende ochtend is duidelijk 'niet zo spoedig mogelijk'.
Artikel 3 kent geen mogelijkheid van uitzonderingen. Niemand is bevoegd om uitzonderingen te maken. Er is ook geen overheidsorgaan bevoegd om een uitzondering te verlenen. Dat dat NHG in haar richtlijn wellicht schrijft dat er een zondering, is fout. Dat Verenso, de vereniging van specialisten ouderengeneeskunde', stelt dat een uitzondering kan worden gemaakt bij het 'verwacht overlijden' is onwettig. De wet maakt geen uitzonderingen mogelijk. De wetgever ergerde zich al eerder aan de uitgestelde schouw in zorginstellingen. De wet is in 2010 juist aangescherpt om een einde te maken aan deze
werkwijze van verpleeghuisartsen.
Dit soort kwesties heb ik in 2017 besproken met officieren van justitie, die net als ik betrokken waren bij de 'Taskforce lijkschouw en gerechtelijke sectie'. Wij waren het er geheel over eens dat het uitstellen van de lijkschouw in verpleeghuizen strijdt met de wet. Een 'verwacht overlijden' is geen legitieme reden om de lijkschouw uit te stellen.
Er is evenwel geen uniform optreden van ministeries in deze kwestie. De ministeries van Justitie en van Binnenlandse Zaken wensen in alle gevallen een zo spoedig mogelijke lijkschouw, vanuit het belang van de opsporing en het tegengaan en liefst voorkomen van strafbare feiten. Het ministerie van Volksgezondheid en diens inspectie lijken zich primair ongerust te maken over voldoende nachtrust van verpleeghuisartsen.
Daardoor krijgt het werkveld tegenstrijdige adviezen.
Persoonlijk ben ik voorstander van lijkschouwing door een nieuwe onafhankelijke overheidsinstantie die dag en nacht beschikbaar is voor professionele schouwing. Ik zie daar veel voordelen van: professionaliteit, beschikbaarheid en onafhankelijkheid. Ik hoor wel eens dat huisartsen het moeilijk vinden om zich als lijkschouwer kritisch onderzoekend op te stellen, omdat dat blijk zou geven van wantrouwen tegen de familie, met wie men als huisarts een vertrouwensband zou behoren te hebben. Een onafhankelijke dienst heeft daar geen last van.
Mijn gedachten daarover, die ik af en toe bij bestuurders en ambtenaren heb laten vallen, hebben geen weerklank gevonden. Men wil er geen geld aan uitgeven. En men ziet het huidige gepruts inzake de lijkschouw niet als een serieus probleem. Ik heb ook niet de indruk dat de bevindingen en aanbevelingen uit 2018 van de 'Taskforce lijkschouw' hierin een omslag heeft bewerkstelligd.
Voor uitvaartverzorgers die hun vak serieus nemen is het wel een probleem. Want men kan een overledene nog niet verzorgen en opbaren, zonder mogelijke sporen van een niet-natuurlijk overlijden te vernielen.
De familie heeft er vaak weinig begrip voor als de uitvaartverzorger niet meteen aan de slag gaat.
Ook door het verstrijken van de tijd kunnen sporen worden gewist. Er moet gewoon zo snel mogelijk worden geschouwd.
Niet alleen is het zo dat door een (te) late schouw moordenaars vrijuit kunnen gaan. Maar ook andere oorzaken van een voortijdige dood, zoals medische fouten, kunnen soms niet (meer) ontdekt worden.
TIP
Laat nabestaanden niet onnodig zoeken naar oude polissen. Registreer of u een uitvaartverzekering hebt op Uitvaartverzekeringsregister.nl
Ook verstandig om in te vullen als u GEEN verzekering hebt.
TIP
Bezoek ook eens de video-adviesrubriek: Infotheek - reportages - kijkersvragen - juridische vragen en antwoorden (klik hier).
Zoals: Wie is verantwoordelijk voor de kosten van de uitvaart?
Spelregels
