In beslag nemen lichaam
20 september 2003
Vraag nummer: 2489 (oude nummer: 3077)
Geachte heer van der Putten,
Ik heb de volgende vraag:
naar mij is gebleken schouwt bij een vermoeden van niet-natuurlijke dood de gemeentelijke lijkschouwer het lichaam. Nu vraag ik mij af stel dat de politie in overleg met de Officier van Justitie onderzoek gaat doen, dan mogen hangende dit onderzoek de nabestaanden niet de uitvaart regelen totdat de OvJ een verklaring van geen bezwaar afgeeft. Hoe zit dit nu juridisch: kun je zeggen dat het lichaam in beslag wordt genomen, in bezit ? en dat de nabestaanden in die tijd geen zeggenschap hebben over het lichaam?. Hoe definieer je vervolgens het feit dat de nabestaanden na een verklaring van geen bezwaar het lichaam mogen laten begraven of misschien zelfs wel moeten. Het lijkt me vreemd om te zeggen dat de nabestaanden dan het bezit krijgen.
Is er een wetsartikel waarin dit alles is terug te vinden?
De achtergrond van mijn vraag is een geval waarin iemand zijn lichaam ter beschikking had gesteld van de wetenschap en betrokkene in het mortuarium is blijven liggen.
Antwoord:
Geachte heer of mevrouw,
Bij het vermoeden van een niet-natuurlijke dood is niet altijd direct en onmiddellijk politie-onderzoek aan de orde. Dat hangt van de aard van de niet-natuurlijke dood af. Met grote kogelgaten in het hoofd en plassen bloed op de grond vaak wel. Maar in andere gevallen óf nooit óf veel later.
Het regelen van de uitvaart is een zaak die nooit hoeft te wachten. Men kan alles al regelen in de zin van bespreken en afspreken. Alleen het uitvoeren kan in de knel komen als men de termijn te kort neemt. Soms zal inderdaad tevoren niet goed in te schatten zijn hoe lang er onderzoek plaats moet vinden. Maar ik hoor eigenlijk nooit dat men de standaardtermijn van lijkbezorging van 5 of 6 dagen na het overlijden (uiterlijk 5e dag na de dag van het overlijden) niet haalt. Het NFI is gewoonlijk veel eerder klaar. Het komt voor dat Justitie in uitzonderlijke gevallen zegt dat crematie niet mag, alleen begraven, om de mogelijkheid te hebben van later onderzoek aan het lichaam.
De lijkbezorging van iemand die een niet-natuurlijke dood is gestorven mag niet zonder Verklaring van geen bezwaar. Maar je kunt een uitvaart in de regel normaal plannen. Een uitzondering is inderdaad het geval dat iemands lijk vrijwel onmiddellijk bezorgd zou moeten worden, zoals bij het ter beschikking stellen van de wetenschap. Men wil het lichaam dan graag binnen 24 uur balsemen. Maar dat willen de onderzoekers van het NFI juist niet. Er mag trouwens niet alleen niet worden ontleed, maar ook geen gewone sectie en ook geen orgaandonatie plaats vinden. Zie artikel 76 Wlb.
Gedurende het onderzoek van de gemeentelijke lijkschouwer is er m.i. geen sprake van inbeslagneming van het lijk. Het is de fase waarin geen lijkbezorging mag plaatsvinden omdat een verlof tot begraven of verbranden ontbreekt. En dat verlof ontbreekt omdat de verklaring van overlijden van een arts ontbreekt, dan wel de verklaring van geen bezwaar van de officier van justitie ontbreekt. Het is dan nog geen beslag in de zin van artikel 94 van het Wetboek van strafvordering. Dat is er mijns inziens pas op het moment dat de gewone lijkschouwing van de gemeentelijke lijkschouwer is beëindigd. En wel met de conclusie dat een dieper onderzoek nodig is door een forensisch arts, politiearts of NFI. Dit laatste type onderzoek zou ik juridisch inbeslagneming noemen. Als het lichaam weer vrij wordt gegeven, zou ik ook niet zeggen dat de nabestaanden dan het bezit krijgen. Dat klinkt te object-erig. Ik zou zeggen (wat ik net eigenlijk al zei): het lichaam wordt vrij gegeven. Of ik zou zeggen dat de nabestaanden het lichaam weer in hun bezit krijgen. Het woordje in geeft het een heel andere lading. Wat het is niet hun bezit/eigendom, maar de nabestaanden kunnen er wel over beschikken.
Tot slot: de nabestaanden zijn niet alleen niet vrij te beschikken over het lichaam van hun dierbare, gedurende het onderzoek van de gemeentelijke lijkschouwer. Precies datzelfde is aan de orde bij een natuurlijke dood en zolang de arts nog geen verklaring van overlijden heeft afgegeven. Dan denkt niemand aan zoiets als inbeslagneming van het lijk. Het is bij schouwing door de gemeentelijke lijkschouwer ook nog niet zeker dat sprake is van een niet-natuurlijke dood. Er was eerst twijfel aan een natuurlijke dood. Pas uit de schouwing blijkt of er een niet-natuurlijke dood is. Formeel althans; met 20 kogelgaten of met een van de romp gescheiden hoofd hoef je geen helderziende te zijn om te weten wat de uitkomst van het onderzoek zal zijn. Maar bij de 'normale' schouwing door arts of lijkschouwer is beslag (nog) niet aan de orde.
mr W.G.H.M. van der Putten
