Cryonics (invriezen van lichaam om later weer tot leven te wekken)

20 augustus 2002

Vraag nummer: 914  (oude nummer: 1240)

LS,

(1) Is het in Nederland wettelijk toegestaan om jezelf na je overlijden (na behandeling met oa een glyceroloplossing) voor onbepaalde tijd te laten bewaren in een vat met vloeibare stikstof? Dit met het doel om onomkeerbare schade (door ontbinding) aan het lichaam, en met name de hersens, te voorkomen .
Als later de wetenschap ver genoeg gevorderd is kan allicht de schade door bevriezing/ouderdom/ziekte worden hersteld, en de persoon weer tot leven gewekt worden.

(2) Er zijn op het moment Amerikaanse bedrijven die deze service bieden, ook aan Europeanen. Is het voor een Nederlander mogelijk om een rechtsgeldige overeenkomst met zo'n (non-profit) bedrijf af te sluiten, zodat hij na zijn dood zsm kan worden overgevlogen naar de VS voor invriezing, of zullen de autoriteiten dit (proberen te) verhinderen?

Antwoord:

Geachte heer,

Ik heb met dit onderwerp - invriezen om een lichaam later weer tot leven te kunnen wekken - geen ervaring.
Toch wil ik mij wel wagen aan een aantal overwegingen, nadat ik op de site www.cryonet.org en www.alcor.org wat informatie heb vergaard; m.n. de FAQ-list van cryonet was daarbij nuttig. Ook kreeg ik van collega mr. F.H.J. Mutter, die enige tijd in Californië bij Alcor in de buurt heeft gewoond, en die een zeer brede kennis van zeer uiteenlopende facetten van lijkbezorging heeft, enige achtergrondinformatie.
Informatie is ook te vinden is op www.aleph.se/Trans/Alliance en op www.dse.nl/~excedo.

1. U vraagt of het toepassen het cryonics-concept in Nederland mogelijk is. In Nederland is het niet mogelijk. Er zijn wel lichtpuntjes die wijzen op gaatjes in of naast de wet, maar die ontsnappingsgaatjes zijn m.i. vooralsnog onvoldoende groot.

De wet (op de lijkbezorging) gaat er van uit dat elke overledene wordt begraven, gecremeerd, (aan boord van een Nederlands schip) overboord wordt gezet of ter beschikking van de wetenschap wordt gesteld om te worden ontleed. Een lijk moet een eindbestemming krijgen. Cryonics is geen eindbestemming in de zin van de wet en daarom binnen Nederland geen toegestane wijze van lijkbezorging of van wat men met een lijk voorts mag doen.

Het conserveren van een lijk is in Nederland in principe niet toegestaan, behalve voor ontleding en transport naar het buitenland en anders met een speciale vergunning.
Wat wel mag, is een lijk naar het buitenland brengen èn het lijk ten behoeve daarvan conserverend bewerken. Elke vorm van conserveren is dan toegestaan, zowel balseming als koeling of invriezing. Het overbrengen van een lichaam naar bijvoorbeeld Amerika om het daar verder te behandelen, is in principe dus geen probleem.

Het zou denkbaar zijn - op lange termijn en als cryonics een wetenschappelijk breed aanvaard concept voor overleven zou zijn - dat de wetgever voor het invriezen en bewaren van een lichaam een uitzondering zou maken. Maar zover is het nog lang niet.

Er zijn misschien ook nu al wel lichtpuntjes. Ik trek bijvoorbeeld een vergelijking met de geschiedenis van crematie in ons land. De wet kende begin deze eeuw alleen begraven (en ontleden en overboord zetten) als wijze van lijkbezorging; crematie niet. Een aantal voorvechters van crematie heeft - na een ideële strijd van tientallen jaren - een crematorium in Velsen laten bouwen, waar op 1 april 1914 de eerste crematie plaatsvond. Er kwam twee strafzaken, tegen de opdrachtgever van de crematie en de feitelijke uitvoerder van de crematie. Zij werden beiden door de Hoge Raad vrijgesproken. De opdrachtgever, omdat de wetgever niet had aangegeven wie er voor niet-begraven aansprakelijk moest worden gesteld (dit is anno 1997 nog steeds het geval). En de uitvoerder, omdat - hoewel de wetgever niet de bedoeling had om crematie toe te laten - de wet geen verbod op crematie en een bijbehorende straf bevatte, terwijl uit het gebod tot begraven geen verbod tot crematie mocht worden afgeleid. Iets soortgelijks is wellicht ook denkbaar voor het toepassen van invriezing, hoewel het prepareren c.q. conserveren van het lichaam wèl strafbaar is, zodat de vergelijking niet helemaal opgaat. Men kan er echter misschien wel een vergunning voor krijgen.
Dat zal echter niet lukken zonder dat de inspectie van de volksgezondheid (van het Staatstoezicht op de volksgezondheid van het ministerie van Volksgezondheid)enigermate overtuigd is van het nut en goede doel van de behandeling.

Ik zou het ook denkbaar vinden, om niet te wachten tot iemand 100% dood is, maar de behandeling in de allerlaatste levensfase toe te passen. Ik trek dan een vergelijking met orgaantransplantatie, waarbij het lichaam nog niet is afgestorven, maar bij de 'overledene' de hersendood wordt geconstateerd. Ik heb de indruk dat het ideaal zou zijn om iemand die ingevroren wil worden, zo snel mogelijk te behandelen, nog voor dat ontbinding en afsterving van cellen plaats vindt. Daarin zie ik wel een parallel met orgaantransplantatie. Voor orgaantransplantatie is echter uitdrukkelijk in de Wet op de lijkbezorging een uitzondering gemaakt. De materie wordt later geregeld in de Wet op de orgaandonatie, maar deze wet is nog niet geheel in werking.
Als men nu - zonder wettelijke basis zoals bij orgaandonatie - een 'bijna-dode' zou invriezen, zou dat denk ik worden gelijkgesteld met moord. Dat zal ook wel niet uw bedoeling zijn. Het zal in ieder geval lastig zijn mensen te vinden die deze behandeling dan willen uitvoeren.

Mijn conclusie is, dat hoewel er aanknopingspunten zijn voor een legale procedure, er op dit moment wettelijke beletselen zijn. Als invriezing echter bijvoorbeeld zou worden gelijkgesteld met orgaandonatie, zou het legale probleem oplosbaar zijn.

Of cryonics op commerciële basis of non-profit geschiedt, maakt geen enkel verschil voor de wetgeving op dit vlak.

2. Het is voor een Nederlander zeker mogelijk een rechtsgeldige overeenkomst hierover met een Amerikaanse organisatie aan te gaan. Zoals ik hierboven eigenlijk al heb gezegd, is uitvoer van een stoffelijk overschot altijd mogelijk. Ik zie geen enkele reden of mogelijkheid voor de overheid om dit te verhinderen.

3. Ik signaleer meteen ook een aantal andere problemen, waarvan ik mij afvraag hoe die nu in Amerika zijn of worden opgelost. In ieder geval zouden ze in Nederland een probleem zijn.
Als iemand dood is, dient aangifte van overlijden bij de gemeente plaats te vinden. Dat heeft direct allerlei gevolgen. Zijn nalatenschap wordt verdeeld over de erfgenamen etc. Als een ingevroren dode weer tot leven wordt gewekt, zou hij als het ware voor de overheid en de maatschappij niet bestaan. Je kunt dan denken dat dit de optimale vorm van het legaal ontgaan van belastingbetaling is, maar het betekent ook dat iemand in het normale leven niet kan functioneren. Hij kan geen bankrekening openen, want kan zich niet identificeren, geen uitkering of pensioen ontvangen, geen vermogen bezitten, niet trouwen, etc.
Hoe wordt iemand dan weer in het bevolkingsregister opgenomen? Daar is natuurlijk wel een oplossing voor te maken, maar het zou nu een probleem zijn. Een m.i. groter probleem is of iemand nog aanspraak zou kunnen maken op zijn oude vermogen (ik denk niet direct aan miljonairs, maar aan gewone mensen met een eigen huis, aanspraak op een pensioen etc.). Zou dat al die tijd voor hem beheerd moeten of kunnen worden door derden? Iemand moet - als hij weer leeft - toch ergens van leven, een dak boven het hoofd hebben etc.
Ik zie nog wel wat bewijsrechtelijke problemen. Allemaal oplosbaar, maar daar is dan wel een heel brede ingreep in ons huidige rechtssysteem voor nodig.

Uiteraard zie ik ook veel emotionele en sociale problemen. Voelt iemand die over een paar eeuwen ontwaakt zich dan wel thuis in de maatschappij? Hij heeft geen familie, vrienden of collega's meer, die een persoonlijke ervaring of ontwikkeling met hem delen. Hij zal weer een heel nieuw leven moeten opbouwen. Kan een mens daar tegen? Is dat wel zo leuk? Hoe staat de maatschappij tegenover zo iemand? Ik weet niet of het perspectief van overleven voor iedereen wel zo aantrekkelijk is, maar meen dat iedereen vrij moet zijn daar eigen keuzes in te maken.
Als het uiteindelijk niet bevalt, is er altijd nog de mogelijkheid van euthanasie (grapje).

Met vriendelijke groet,

mr W.G.H.M. van der Putten

30 september 1997


-----
Naschrift:
Sinds 2010 is beperkte balseming (thanatopraxie) mogelijk.

Bekijk ook eens de video-adviesrubriek: Infotheek > reportages > kijkersvragen > uitvaartverzorging.

Bijvoorbeeld de vraag Wat is thanatopraxie en hoe werkt het?