Nabestaanden willen een vinger of botten van der overledene hebben
8 juni 2019
Vraag nummer: 58052
Stel: een dierbare is overleden en de nabestaanden willen bijvoorbeeld een vinger of een hand van hun dierbare in het bezit houden. Dit betekent dus dat deze vinger of hand moet worden geamputeerd.
Mag dit wettelijk?
In de Wolb en Bolb staat daarover niets, enkel dat je niet mag ontleden, maar dat is iets anders.
En hoe gelden de regels wanneer dit verzoek komt van een grafrechthouder wanneer de grafrust en grafrechten zijn verstreken. Dus wanneer/voordat het graf geruimd gaat worden. Mogen nabestaanden vragen om botresten van een overledene in het graf waarover zij de grafrechten hebben?
Antwoord:
Geachte mevrouw,
In de Wet op de lijkbezorging (Wlb) staat daar wel iets over. Maar de eerste vraag wordt niet alleen gedekt door de Wlb; er is ook een conflict met andere wetgeving.
1.
Mogen nabestaanden een vinger of hand van de overledene in bezit houden?
Mijn eerste reactie is: nabestaanden kunnen een vinger of hand niet houden, want ze hebben hem niet. Het lichaam van een overledene is geen eigendom van bloedverwanten, erfgenamen of andere nabestaanden. Deze nabestaanden 'hebben' dus niets. Zij nemen iets in bezit als zij een vinger of hand pakken of laten amputeren. Om iets te kunnen pakken heb je toestemming nodig van de eigenaar. Maar een lijk heeft geen eigenaar; althans geen lichaam van een recent overleden persoon. (Uitzonderingen zijn skeletten, of lichamen of lichaamsdelen die bijvoorbeeld ter beschikking van de wetenschap zijn gesteld, maar daar hebben we het nu niet over). Niemand kan dus toestemming geven om een vinger of hand te verwijderen.
Juridisch gezien zijn nabestaanden van een overledene die het lichaam van de overledene onder zich houden, 'houder'. Zij zijn geen bezitter en geen eigenaar. Een 'houder' is iemand die weet dat het goed dat hij onder zich heeft, niet van hem is. Bijvoorbeeld iemand die een pen leent. Hij mag met die pen niet doen alsof hij eigenaar is en hem bijvoorbeeld breken of weggeven. Dat geldt voor een lijk ook.
Ik neem aan dat 'uw' nabestaanden het netjes willen regelen. Zij vragen een arts om de vinger te amputeren. Een arts zal dat niet doen, want er is geen toestemming van de overledene en er is geen noodtoestand die direct actie vergt ondanks dat de overledene zelf geen toestemming kan geven.
Als een nabestaande zelf een vinger afzaagt of afknipt en de overledene wil laten begraven of cremeren, komt hij in conflict met de Wlb.
Het wegmaken of vernietigen van een lijk is strafbaar gesteld in artikel 80, aanhef en onderdeel 1, Wlb. Dat geldt ook voor delen zoals een vinger of hand.
Nabestaanden zullen de vinger of hand waarschijnlijk langere tijd willen behouden. Dan moeten ze hem conserverend bewerken. Dat is strafbaar volgens artikel 80, aanhef en onderdeel 3, Wlb.
Het verrichten van sectie en het verwijderen van delen uit een lijk kan ook strafbaar zijn zonder toestemming van de overledene en zonder vergunning van de burgemeester. Wellicht geldt dat niet alleen voor delen uit een lijk, maar ook voor delen van een lijk. Dat lijkt me heel waarschijnlijk. Dat is strafbaar volgens artikel 80, aanhef en onderdeel 7, Wlb.
Er kan sprake zijn van lijkschennis. Lijkschennis als zodanig is niet strafbaar gesteld in het Wetboek van Strafrecht, zoals grafschennis. Maar aspecten van lijkschennis zijn wel strafbaar gesteld in de Wlb.
Ook is lijkschennis een aantasting van de integriteit van de lichaam, zoals gewaarborgd wordt in artikel 11 van de Grondwet. Dat artikel zegt: "Ieder heeft, behoudens bij of krachtens de wet te stellen beperkingen, recht op onaantastbaarheid van zijn lichaam." Er is uitgemaakt dat dit ook voor overledenen geldt. De Grondwet is geen strafrecht, maar biedt wel een kader om het strafrecht in te kleuren. En ook het burgerlijke recht. Het wegnemen van een vinger van een overledene is mijns inziens een onrechtmatige daad. Dan wordt het nog de vraag jegens wie het een onrechtmatige daad is. Maar ik zou me kunnen voorstellen dat een of meer nabestaanden een kort geding aanspannen als een andere nabestaande dreigt een vinger te laten wegnemen. Dan kunnen ze met niet al te veel moeite aannemelijk maken dat zij een concreet belang dienen.
Mijn conclusie is dat het amputeren of op een andere manier wegnemen van een vinger of een hand van een overledene wettelijk niet is toegestaan. Tenzij het gaat om lichaamsdonatie.
2.
De tweede vraag is makkelijker te beantwoorden. Mogen nabestaanden botresten krijgen? Nee. Voor een opgraving krijgt men alleen vergunning als de stoffelijke resten van de overledene (in hun geheel) elders worden begraven of gecremeerd. Na de ruiming van een graf moeten de stoffelijke resten (ook allemaal) elders ter aarde worden besteld of worden gecremeerd. Zie artikel 31, lid 3, Wlb.
Als in de wet wordt geregeld "De overblijfselen der lijken worden op een begraafplaats ter aarde besteld" dan impliceert dat dat het om alle overblijfselen gaat, geen botje uitgezonderd. Wetten worden niet zo geformuleerd dat zo'n bepaling luidt "Echt alle overblijfselen der lijken worden op een begraafplaats ter aarde besteld. Ja heus, alles. Geen botje wordt overgeslagen."
Alhoewel, misschien is het wel duidelijker om niet zo formeel de schrijven. Ik stel een nieuw artikel 1A van de Grondwet voor: "Mensen moeten eens wat liever zijn voor elkaar."
Met vriendelijke groet,
mr W.G.H.M. van der Putten
TIP
Laat nabestaanden niet onnodig zoeken naar oude polissen. Registreer of u een uitvaartverzekering hebt op Uitvaartverzekeringsregister.nl
Ook verstandig om in te vullen als u GEEN verzekering hebt.
TIP
Vergelijk snel en eenvoudig offertes van uitvaartondernemers via de site Uitvaartoffertes.nl
TIP
Bezoek ook eens de video-adviesrubriek: Infotheek - reportages - kijkersvragen - juridische vragen en antwoorden (klik hier).
Zoals: : Van wie is de grafsteen?
TIP
Melden van overlijden. Landelijk gratis meldnummer overlijden: 0800-783 73 43.
TIP
Regel hier uw begrafenis of crematie.
