Uitspraak Hoge Raad en gemeentelijk monument (monument in 2 betekenissen)

26 november 2002

Vraag nummer: 1669  (oude nummer: 2035)

Thu, 14 Nov 2002 22:07

Zeer geachte heer van der Putten,

Met veel interesse heb ik uw reactie op vraag Eigendom grafmonument (arrest Hoge Raad; vraag glaskunstenaar met verontruste klanten)gelezen. Ik begrijp, dat er een probleem kan ontstaan als de grafrechttermijn is verlopen b.v. na 20 jaar en bij verlenging na 30, 40 etc. jaar.
Op ons kerkhof zijn door de gemeente een aantal grafmonumenten als gemeentelijk monument aangewezen. De betaling van de grafrechten hebben zij overgenomen, indien de termijn was verlopen.
Mijn vraag is of daarmee ook de gemeente rechthebbende is geworden en ook economisch eigenaar.

Antwoord:

Geachte heer,

Als iemand grafrechten betaalt, is hij nog niet automatisch rechthebbende. Dat is hij pas als hij het grafrecht krijgt. Ik zou u adviseren om de gemeente gewoon een grafakte te sturen, net als u doet bij andere graven.

En ik moet u zeggen een beetje voorzichtig te zijn met het begrip 'economisch eigenaar'. Juridisch klopt dat niet helemaal, maar het komt dicht in de buurt bij wat ik bedoel. Het gebruik van dat begrip maakt voor veel mensen helder(der) wat de gevolgen en betekenis voor de familie zijn (eigenlijk niets), als de rechthebbende op een graf geen juridisch eigenaar van het grafmonument is. Feitelijk kan en moet de rechthebbende op een graf zich 'gewoon' als eigenaar van het grafmonument gedragen.
Ik zal er nog wel eens een keer een wat uitgebreider artikel over schrijven, wat ik waarschijnlijk aanbied aan de redactie van het blad De Begraafplaats.

Ik ben op zich wel blij met uw vraag, want één van de vraagpunten waar begraafplaatsen dezer dagen mee zitten, is hoe het nu gaat met (oude) monumenten op graven die als monument in de zin van de Monumentenwet of een gemeentelijke monumentenregeling zijn aangewezen. Ik ben persoonlijk van mening dat begraafplaatsen eigenlijk niet moeten accepteren dat zij daar de risico's voor dragen: als de gemeente of een ander vindt dat iets als monument behouden moet worden, dan moeten ze ook maar rechthebbende van dat graf worden en de lasten en risico's dragen. Ik denk dat dit een punt is dat de Landelijke Organisatie van Begraafplaatsen nog maar eens moet overleggen met instellingen als de Rijksdienst voor de Monumentenzorg en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Je zou je ook kunnen voorstellen dat er landelijk een stichting of fonds in het leven wordt geroepen, dat grafrechten betaalt, dan wel in ieder geval de risisco's van het bezit van dergelijke monumenten op zich neemt. En het onderhoud in het algemeen.

Zover zijn we in Nederland nog niet. De monumenten - in de betekenis van beschermd monument op grond van de wet of een gemeentelijke verordening of beleid - zijn nog een soort witte vlek. Ik vind het al heel goed van uw kerkhofbestuur en van de gemeente, dat de gemeente rechten betaalt. Dat is m.i. volkomen terecht. Als de gemeente iets de moeite van het behouden waard vindt, is het logisch dat zij ook de kosten draagt. En ook de risico's, zou ik menen. En die legt u bij haar door haar een schriftelijk grafrecht te verlenen.

Overigens meen ik feitelijk dat de risico's wel meevallen, in geldelijke termen gezien. Een oud monument heeft meer kans om in elkaar te zakken dan een jong monument, maar de risico's zitten uitsluitend in de schade die daarbij aan derden worden toegebracht. Dus als een omvallend of inzakkend monument op een of andere wijze een naastliggend graf of personen of goederen beschadigt. Die kans is feitelijk, vanuit mijn ervaringen gesproken, niet zo heel erg hoog. De schade van het kapotte monument zélf, is geen schade waar de begraafplaats voor aansprakelijk is. Dat is gewoon eigen risico van de rechthebbende.

Er is dezer dagen veel aandacht voor deze problematiek, maar we moeten niet overdrijven. De begraafplaats is ook aansprakelijk voor schade door losliggende stoeptegels, omvallende bomen e.d. en dat is voor omvallende grafstenen niet anders. Het komt allemaal wel voor, maar gelukkig vrij beperkt. En voor de grafstenen zijn anderen (de rechthebbenden) verantwoordelijk en aanspreekbaar. En dat vinden de meeste mensen heel normaal, want het is in hun ogen ook gewoon 'hun' grafmonument. En er is geen reden om het nu allemaal heel anders te zien, ook al oogt het juridisch wat complexer.

Met vriendelijke groet,

mr W.G.H.M. van der Putten

14 november 2002

Naschrift:
Er is een nieuwe wettelijke regeling voor het eigendom van grafmonumenten per 1 maart 2011:
Nieuwe wettelijke regeling sinds maart 2011: Van wie is de grafsteen?