Juridisch dood en juridisch leven
2 februari 2002
Vraag nummer: 596 (oude nummer: 365)
Wed Sep 5 00:27:01 2001
Wanneer is een natuurlijk persoon juridisch dood? Wanneer is een natuurlijk persoon juridisch geboren? In leven? Welke criteria legt de wetgever aan, hoe komt hij daaraan en welke rechtsgevolgen treden in.
Kunt u misschien ook zeggen welke recente publicaties omtrent dit onderwerp we kunnen raadplegen?
Alvast bedankt...
Antwoord:
Geachte heer of mevrouw,
De vraag wanneer een persoon juridisch gezien in leven is en wanneer hij dood is, lijkt heel eenvoudig, maar is heel lastig. Het lastige is vooral, dat het antwoord op de vraag zoals u hemt stelt niet relevant is. Het klinkt wat gek, maar het is nergens voor nodig om in het algemeen te weten wanneer een mens - in Nederland in het Nederlandse rechtssysteem - "juridisch dood of levend" is. Dat heeft geen betekenis. Het heeft geen gevolg voor iets. Er is dan ook geen wet die zegt of regelt wanneer iemand "juridisch dood" of "juridisch levend" is.
Enerzijds is het heel simpel. Een mens leeft, zodra hij verwekt is. Ook al is hij dan nog niet helemaal mens, maar mens in wording. En een mens is dood, wanneer hij gestorven is. Dat is allemaal feitelijk.
Wat dat in leven zijn of dood zijn juridisch of wettelijk betekent, krijgt pas relevantie als je het koppelt aan bepaalde vragen.Ik pak maar eens wat willekeurige vragen.1. Heeft een mens stemrecht? Ja, als hij leeft en minstens 18 jaar oud is; het recht houdt op als hij sterft.2. Wanneer wordt een mens door de wet beschermd? Dat is al voor zijn geboorte (er mag niet zomaar abortus worden gepleegd, een kind dat wordt geboren binnen een bepaald aantal dagen na het overlijden van de echtgenoot van de moeder wordt geacht het kind van die echtgenoot te zijn) en dat sterkt zich uit tot na zijn dood (bijvoorbeeld een stoffelijk overschot geniet rechtsbescherming, een graf en een asbus mogen niet worden geschonden, nabestaanden kunnen/moeten een testament uitvoeren) 3. Wanneer mag een mens een rijbewijs halen? Zie het antwoord bij vraag 1.4. Wanneer valt een mens onder de regels van de Wet op de lijkbezorging? Na 24 weken na de verwekking tot het moment dat zijn graf of zijn asbus wordt geruimd.5. Kan iemand procederen als hij leeft? Ja, als hij meerderjarig en handelingsbekwaam is.6. Kan iemand anders in jouw belang procederen? Ja, dat kan al voordat je geboren bent en ook nog lang na jouw dood, bijvoorbeeld om je testament uitgevoerd te krijgen.En de lijst kan natuurlijk nog met duizenden vragen worden uitgebreid.
Wat opvalt is, is dat niet de data van geboorte of van overlijden altijd relevant zijn. Al voor zijn geboorte is een mens soms onderhevig aan bepaalde wetten. Als hij geboren wordt, bestaat hij meteen. Maar sommige aspecten 'gelden' pas of beginnen pas te lopen nadat de jonge mens bij de Burgerlijke Stand is ingeschreven. Dan pas bijvoorbeeld heeft hij een officiële naam. Als een mens bestaat, maar er kan geen leeftijd worden vastgesteld aan de hand van een objectief criterium zoals een inschrijving in een bevolkingsregister, kan nooit worden vastgesteld dat iemand de stemgerechtigde leeftijd heeft. Als van die bestaande mens geen geslacht m/v is vastgesteld, rust er geen verplichting van militaire dienst (toen de dienstplicht voor jonge mannen nog bestond). Het is best mogelijk dat iemand overleden is, maar dat dit nog niet bekend is (iemand woont alleen in een huisje op de hei, sterft plotseling, pas tegen Kerstmis valt het sommige mensen op dat ze dit jaar geen kaart van Piet hebben gehad). Dan kan het zijn dat al die tijd een pensioen maandelijks op zijn bankrekening wordt bijgeschreven. Of iemand gaat op wereldreis voor een jaar, valt na een maand na zijn vertrek tijdens het bergbeklimmen in ravijn en wordt niet gemist. Of iemand besluit op zijn wereldreis zich blijvend op Tonga te vestigen en vindt het niet nodig om dat in Nederland bekend te maken. Familie denkt na verloop van tijd dat hij vermist is en na zoveel jaar wordt hij officieel dood verklaard, terwijl hij dat niet is.
De rechtsgevolgen kunnen verschillen al naar gelang men verwekt is, als menselijke vrucht een bepaalde leeftijd heeft, men geboren is, men in het bevolkingsregister ingeschreven is, men meerderjarig wordt, men huwt, men scheidt, men overlijdt, men begraven is en blijft enz. Er is dus sprake van een glijdende schaal, niet van een duidelijk punt waar het begint of waar het eindigt.Soms is onbekend of er al een menselijke vrucht is; een vrouw weet niet onmiddellijk of zij in verwachting is. Een graf bestaat, maar kan vergeten worden als bijvoorbeeld de grafsteen verwijderd is. Het leven begint dus op een onbekend moment. En iemands stoffelijke resten kunnen op een onbekend tijdstip in vergetelheid raken en hun wettelijke bescherming verliezen.
In die hele lijn van juridisch object en subject kunnen zijn, zijn geboorte en sterven dus maar punten op een lijn. En u weet, dat als u een streep trekt met een pen, u binnen die streep de aaneensluitende punten niet meer kunt zien en onderscheiden. De lijn bestaat uit heel veel punten en op elk punt kan men weer andere rechtsgevolgen hebben.
Uw vraag is daarom eigenlijk ook geen juridische vraag, maar meer een (rechts)filosofische vraag.
Of hier literatuur over is, weet ik niet. U kunt natuurlijk alle wetten doorvlooien en bedenken welke wetten iets betekenen voor een mens in wording, een mens die geboren is, een mens die leerplichtig wordt, een mens die meerderjarig wordt etc etc. Maar dat is niet of nauwelijks uitvoerbaar. Maar het lijkt mij ook nergens goed voor, eerlijk gezegd.
