Graag leg ik het volgende aan u voor. Mijn vader is enige tijd geleden herbegraven. Hij is dus opgegraven en op een andere plek op het kerkhof weer herbegraven. Het is mij bekend dat van deze herbegravenis foto's zijn gemaakt door de uitvaartonderneming. Ik heb de foto's bij de uitvaartonderneming opgevraagd maar men weigert deze te geven. Ik vraag mij af of het een uitvaartondernemer is toegestaan foto's te nemen van een open graf en wellicht van de resten van mijn vader. De uitvaartonderneming geeft aan dit te hebben gedaan voor het bedrijfsarchief maar dit lijkt mij onvoldoende grond om dergelijke foto's zonder toestemming van de nabestaanden (ik heb niet de grafrechten) te mogen maken. Verder vraag ik mij af of ik de uitvaartonderneming kan dwingen de foto's aan mij af te geven of in te zien. Dit laatste weigeren ze zonder daar een reden voor te geven. Ik zou de foto's graag willen inzien om te kunnen beoordelen of het herbegraven op een respectvolle manier is gebeurd, daarover heb ik namelijk mijn twijfels.
Hartelijk dank voor de genomen moeite!
Floor
Antwoord:
Geachte mevrouw,
Ja, het is de uitvaartonderneming toegestaan om voor eigen gebruik foto's te maken van de opgraving en herbegraving. Er bestaan geen wetten of andere regels die dit verbieden.
Uiteraard zijn het foto's waar men zeer discreet mee om moet gaan. Ik vergelijk het een beetje met foto's die men in een ziekenhuis ook wel eens neemt van patienten met een zeer bijzondere en ernstige aandoening. Daar moet men heel discreet mee omgaan, wat betreft de persoon van de patient. Maar zulke foto's kunnen heel waardevol zijn voor andere artsen, die er andere situaties mee kunnen vergelijken.
Nu zult u misschien zeggen dat die patiënten waarschijnlijk eerst zelf toestemming hebben moeten geven voor het maken en het gebruik van die foto's en dat uw vader die toestemming niet kon geven. Dat klopt. Maar van een niet-levende persoon is geen toestemming meer nodig. Juridisch is een niet-levende persoon geen 'iemand' meer, maar een 'iets'. Dat klinkt wat hard en onvriendelijk, zeker als het over iemands vader gaat, zo is het niet bedoeld. Maar een overledene is niet meer wilsbekwaam en handelingsbevoegd. Het is ook niet zo dat dan zijn erfgenamen voor hem zouden mogen beslissen. Hooguit, misschien, de rechthebbende van het graf. Maar ik ken geen voorbeelden.
Meer in het algemeen gesproken vind ik het eigenlijk heel verstandig van de beheerder van een begraafplaats of van een bedrijf dat daar regelmatig werkzaamheden verricht, om gegevens te noteren van wat men zoal bij een opgraving of bij de ruiming van graven tegen komt. Een variant op het bekende adagium 'meten is weten'.
Het is namelijk zo dat de vertering van stoffelijke overschotten - de snelheid en mate waarin het lichaam door de aarde wordt opgenomen - soms erg kan verschillen. Het woordje 'snelheid' is hier ook wat misplaatst, omdat het om een heel langzaam proces gaat.
Het is heel verstandig om voor toekomstige situaties te weten wat je in het verleden mee hebt gemaakt. En om dat niet alleen te beschrijven, maar ook met behulp van foto's te documenteren.
Er waren in het verleden bijvoorbeeld grote problemen met de vertering van lichamen omdat uitvaartondernemers lijkhoezen gebruikten die de vertering soms ernstig belemmerden. Het is goed om te weten wat men dan zoal kan tegenkomen. Men moet bijvoorbeeld bij een opgraving de maat van de kist aanpassen op de te verwachte mate van vertering.
Sinds 1991 mogen lijkhoezen van slechte kwaliteit (lees: ondoordringbare kwaliteit) niet meer gebruikt worden. Maar 10 jaar later werden ze door wat minder integere toeleveringsbedrijven en uitvaartondernemingen toch mog gebruikt. Daar heeft indertijd de Landelijke Organisatie van Begraafplaatsen (LOB) een einde aan proberen te maken. Terzijde: recent is de regelgeving daarvoor geschrapt, omdat de overheid denkt dat het vanzelf wel goed gaat. Welnu, dat is het aller-, allerdomste wat de overheid kan doen. Want nu mag de slechte kwaliteit hoezen, die nog altijd bestaan, wettelijk gezien wel gebruikt worden. Maar ik dwaal af.
Het is heel nuttig als goed bijgehouden zou worden hoe die verbeterde kwaliteit lijkhoezen zich in de praktijk in de grond gehouden heeft. Veel begraafplaatsen hebben de verplichting dat het gebruik van een hoes bij een begraving gemeld moet worden. Dan is het heel nuttig later te weten hoe dat uitgepakt heeft.
Ook bijvoorbeeld bij de opgraving van kinderen is het vaak erg onzeker hoeveel botmateriaal er nu eigenlijk nog over is. Men mag verwachten dat van zo'n lichaampje minder over is dan van een volwassene. Maar feitelijke kennis ontbreekt; er wordt weinig gedocumenteerd en bewaard.
Bepaalde ervaren begraafplaatsbeheerders hebben dat wel in het hoofd gedocumenteerd. Maar als zij vertrekken is al die kennis weg.
U merkt dat ik gaandeweg al bijna helemaal naar de andere kant overhel. In mijn ogen is die uitvaartondernemer juist heel verantwoord en verstandig bezig, terwijl u het geheel sterk afkeurt.
De onderneming hoefde nabestaanden geen toestemming te vragen. Indien en voor zover er toestemming zou moeten worden gegeven, is dat alleen aan de orde voor de rechthebbende op het graf. Maar ik vind het meer een vorm van beleefdheid dan een juridische noodzaak. Als een graf geruimd zou worden en er dan foto's gemaakt zouden worden, zou dat laatste al helemaal niet aan de orde zijn; er is dan geen rechthebbende meer. Ik zie overigens in beginsel ook geen verschil tussen foto's en aantekeningen of tekeningen van de opgraving. Mijns inziens is elke vorm van documentatie mogelijk.
Ik zie ook geen reden waarom deze uitvaartonderneming u de foto's zou moeten geven of ter inzage zou moeten geven. Ik zie de foto's als het verlengde van de beheerstaak van de begraafplaatshouder voor zijn begraafplaats. Op sommige begraafplaatsen heeft men eigen personeel die opgravingen kan uitvoeren. Op meestal wat kleinere begraafplaatsen heeft men dat niet. Dan ken men diensten inhuren, zoals bij deze ondernemer. Het documenteren van ervaringen zie ik als goed beheer van de begraafplaats. Ik kan dat eigenlijk alleen maar toejuichen en aanmoedigen, ook al schop ik nu waarschijnlijk bij u tegen het zere been. Ik begrijp goed dat het voor u emotioneel heel gevoelig kan liggen, maar ik heb ook ervaring met dat begraafplaatsbeheer en weet dat er een groot gebrek aan feitelijke kennis is bij dit soort dingen. Meer kennis maakt het mogelijk om efficiënter en met meer aandacht voor ethische aspecten opgravingen uit te voeren. Dat aspect zou u misschien ook kunnen aanspreken.
Ik meen dat u de uitvaartonderneming niet kunt dwingen om de foto's aan u af te geven of om ze in te laten zien.
Ik meen ook dat men u geen bijzondere reden hoeft te geven om inzage te weigeren. Gewoon, het zijn hun foto's. Zij zijn eigenaar, zij hebben de intellectuele eigendomsrechten.
Waarom hebt u twijfel of de op- en herbegraving wel op een respectvolle manier is gebeurd? Dat is een ernstige zaak. Wat zijn de feiten? Hoe weet u dat? Bij twijfel kunt u altijd gewoon met de begraafplaatshouder (die is per slot eindverantwoordelijk) en de uitvaartondernemer gaan praten. Leg uw twijfel voor en geef hen de kans om te vertellen hoe zij te werk gaan.
Als u vindt dat de uitvaartondernemer iets heeft gedaan wat hij niet had mogen doen, of dat de begraafplaatshouder die verantwoordelijk is voor alles wat er op zijn terrein gebeurt, hier een ernstige steek heeft laten, kunt u overwegen om een klacht in te dienen bij de Ombudsman uitvaartwezen. Dit kan alleen als de ondernemer is aangesloten bij een brancheorganisatie die is aangesloten bij het Klachteninstituut Uitvaartwezen. En wanneer de begraafplaats is aangesloten bij de LOB.
Ik verwijs voor de procedure naar www.KlachteninstituutUitvaartwezen.nl.
Met vriendelijke groet,
mr W.G.H.M. van der Putten
TIP
Bezoek ook eens de video-adviesrubriek: Infotheek - reportages - kijkersvragen - juridische vragen en antwoorden (klik hier).
Spelregels
