11 juni 2003
Vraag nummer: 2295 (oude nummer: 2747)
Wed, 11 Jun 2003 17:58
Naar aanleiding van een verzoek van een familielid verzoek ik u uw gedachten te laten gaan over de juridische consequenties van het volgende.
Het betreft een graf met een uitsluitend recht op onze begraafplaats, dat in 1999 is uitgegeven.
Rechthebbende van dit graf is de partner van de overledene. De partner en de ouders van de overledene hebben al sinds 1999 onmin over het graf.
De vader van de overledene heeft het plan voorgelegd aan het bestuur van onze stichting om achter of naast het graf, op algemene ruimte, een zuil te plaatsen waarop een steentje staat met een tekst namens de ouders. Het geheel zal boven de grafsteen uitkomen.
Ik verzoek u de volgende vragen te beantwoorden:
- moet of mag de Stichting dit verzoek inwilligen?
- kan de rechthebbende hier bezwaar tegen maken?
Ons bestuur staat welwillend tegenover het verzoek, maar kan de juridische consequenties niet overzien.
Hoogachtend,
(naam begraafplaats bekend)
Antwoord:
Geachte heer,
Kan en mag achter of naast het graf van de zoon, waarvan de partner rechthebbende is, een herdenkingszuil van de ouders staan?
In algemene zin kent u het antwoord natuurlijk zelf wel: het plaatsen van monumenten mag alleen op een graf. Ik heb er even voor de zekerheid het reglement van uw begraafplaats uit mijn archief bij gehaald: artikel 19, eerste lid, heeft het over de plaatsing van monumenten OP EEN GRAF. Naast of achter een graf (als zich daar geen ander graf bevindt) gaat het om grond van de begraafplaats en daar kan de begraafplaats als eigenaar van de grond beslissen of men er iets plaatst of laat plaatsen of niet. Het reglement zegt niet met zoveel woorden dat het verboden is om op 'algemene grond' van de begraafplaats iets te plaatsen, maar dat is in eerste instantie een kwestie van logica en gezond verstand. De begraafplaats stelt bepaalde oppervlakten ter beschikking om er IN te begraven, en om er iets OP te zetten. Die oppervlakten heten: graven. Daarnaast stelt de begraafplaats niets ter beschikking.
Maar de vraag is: tot hoe ver loopt het graf door, als ik zeg dat het naast een graf mag. Want de oppervlakte van een monument is niet per definitie hetzelfde als de oppervlakte van een graf. Het graf is meestal groter dan het monument.
Maar daar kom ik straks op.
Stel, dat je als begraafplaats zou zeggen: het is weliswaar ongebruikelijk, maar we voelen met die ouders mee en wat is er eigenlijk op tegen?
Menselijkerwijs is er niets op tegen om met nabestaanden mee te denken, maar juridisch - in dit geval - een heleboel.
Als uw bestuur zou besluiten om een zuiltje bij wijze van monument op het eigen terrein van de begraafplaats toe te staan, schept u een fors precedent. Het komt wel eens vaker voor dat mensen iets op of naast of achter een graf zetten, maar meestal zijn dat losse voorwerpen, zoals een beeldje of een vaas. Men gaat er wederzijds geen verplichtingen mee aan. Maar een zuil doet sterk denken aan een 'gewoon' grafmonument, zeker als er een herdenkingstekst op komt te staan.
Weliswaar smal, maar toch een monument. Een grafmonument dat op een ondergrond wordt geplaatst, wordt onmiddellijk na plaatsing eigendom van de eigenaar van de begraafplaats. Dat is een rechtsregel die in diverse rechtszaken telkens is bevestigd; de laatste keer in een arrest van de Hoge Raad van 25 oktober 2002.
Het betekent dat het monument na plaatsing geen eigendom meer is van de ouders, maar van uw bestuur. De ouders kunnen er na plaatsing geen rechten op doen gelden: als u bij wijze van spreken zou besluiten om het zuiltje weg te gooien, kunt u dat juridisch volkomen legaal doen. Dat zult u natuurlijk niet doen, maar het zou kunnen. Ernstiger is evenwel, dat als het zuiltje om zou vallen, bijvoorbeeld in een hevige storm, en het door de val een monument op een buurgraf zou beschadigen, dat uw bestuur dan aansprakelijk is voor de schade. U neemt dus een financieel risico op u.
Dat is anders, als de zuil op een (gewoon) graf zou staan. Ook dan is de begraafplaats - strikt juridisch gezien - eigenaar, maar de rechthebbende van het graf is dan door het grafrecht 'economisch eigenaar' van het monument. Het grafrecht dient als een soort recht van opstal voor het monument. De lusten, maar ook de lasten en risico's zijn dan voor de rechthebbende.
Op het moment dat u een monument náást een graf hebt staan, schept u natuurlijk - zoals ik al zei - een precedent. En wel een gevaarlijk precedent. Met zo'n voorbeeld hoeft niemand zich in de toekomst nog aan de voorschriften voor de maten van grafmonumenten te houden, want het mag blijkbaar ook naast/achter/voor het graf.... Alleen al vanuit die optiek moet ik e.e.a. ten zeerste ontraden.
Overigens zal een monument naast een graf nooit kunnen, tenzij het een graf op het einde van een rij is, dat geen buurgraf heeft. Als je een aantal graven op een rij hebt liggen, sluiten de graven direct aan elkaar aan. De graven hebben in uw reglement geen vastgestelde maat, maar de normale situatie is dat midden op het graf een monument ligt of aan het hoofdeinde staat, en dat tussen de monumenten en achter de monumenten nog enige ruimte over is. Stel je hebt een liggende steen van 100 cm breed, dan 30 cm tussenruimte, dan weer een steen van 100 cm, 30 cm ruimte enz., dan zijn de graven 130 cm breed. Het grafrecht loopt dan van 15 cm links van de steen tot 15 cm rechts van de steen. Bij beplanting is het natuurlijk in principe hetzelfde. Het is dan niet zo dat de tussenruimte van 30 cm 'niemandsland' is, of 'algemene ruimte' van de begraafplaats. De grafrechten lopen door van graf tot graf. Tenzij in een reglement anders is bepaald, maar dat is bij u niet het geval. Nu is het wel zo, dat rechthebbenden moeten gedogen dat de begraafplaats soms een beperkte inbreuk maakt op hun grafrecht. Denk aan de situatie dat in een graf midden in een rij een bijzetting plaats vindt. Dan kan het voor de begraving nodig zijn dat je in het graf een bekisting plaatst die bijvoorbeeld 140 of 150 cm breed is. Je komt dan links en rechts enkele centimeters binnen het grafvak van de buren. Maar dat moet men gedogen. Het is ook een van de redenen waarom grafstenen niet direct aansluitend aan elkaar (mogen) liggen. Er moet enige 'werkruimte' voor de begraafplaats en voor steenhouwers e.d. zijn. Maar die werkruimte behoort juridisch wel tot de graven. Maar het plaatsen van voorwerpen heeft geen technische noodzaak en dat hoeft een rechthebbende niet te gedogen.
Dat betekent dat je om een zuil of iets dergelijks tussen twee monumenten te plaatsen, je toestemming moet hebben van de betreffende rechthebbenden op die graven. Ik schat in dat de partner van de overledene geen toestemming zal geven en dat de rechthebbende op het buurgraf, zo de zuil al op zijn strookje zou passen, er ook weinig voor voelt.
Wat aan de zijkant geldt, geldt ook voor de achterkant van het graf, als dat grenst aan bijvoorbeeld een haag of wanneer er andere graven met hun rug naar dit graf toe liggen. De ogenschijnlijk vrije ruimte achter het graf en een haag, of tussen 2 graven in, zijn van de rechthebbenden. U mag daar dus zonder toestemming van die rechthebbenden geen zuil of ander voorwerp plaatsen. De situatie is alleen anders als het graf aan de achterkant aan de stukje plantsoen grenst: dan zou in principe in dat plantsoen een zuil kunnen worden geplaatst, mits het niet al te dicht op het 'echte' graf/monument staat. Dat plantsoen is dan 'algemene ruimte' van de begraafplaats.
Wat overblijft, is dat een zuil zou mogen staan vóór het graf, op het pad. Het pad behoort niet tot het graf.
Echter, een graf wordt normaal van voren benaderd; teksten kunnen worden gelezen als men vóór het graf staat, enz. Op het moment dat uw bestuur zou besluiten om een zuil vóór het graf, op het pad, toe te staan, belemmert u de rechthebbende op het graf feitelijk en visueel de toegang tot het graf. Ik denk dat dat onacceptabel is. Dat zou net zoiets zijn als wanneer de gemeente een transformatorhuisje laat plaatsen pal voor de inrit van uw huis. En dan heb ik het er nog niet eens over, dat een zuil op het pad de weg verspert voor voertuigen van uw begraafplaats, van steenhouwers etc.
Concreet antwoord gevend op uw vragen:
- Mag het bestuur van uw stichting toestaan dat achter of naast het graf een zuiltje wordt geplaatst? Neen. Dat kan alleen met toestemming van de rechthebbende van dat graf en (afhankelijk van de doorsnee van het zuiltje) eventueel ook de rechthebbenden van het buurgraf (als het op diens helft komt).
De ruimte tussen en achter grafmonumenten is op uw begraafplaats geen 'algemene ruimte', zoals u blijkbaar veronderstelt. Het behoort tot een graf. Ik kan me voorstellen dat u dénkt dat het algemene ruimte is, omdat u bijvoorbeeld bij een begraving die ruimte gebruikt, zonder de belendende buurgraf-rechthebbenden om toestemming te vragen. Maar dat is heel iets anders dan het duurzaam plaatsen van voorwerpen.
- U vraagt of de rechthebbende tegen plaatsing van de zuil bezwaar kan maken. Jazeker! De ruimte tussen grafmonumenten behoort voor de helft tot de graven en er rusten grafrechten op; idem de ruimte achter een graf. Alleen de ruimte vóór een graf op een pad niet, maar dan belemmer je onrechtmatig de vrije toegang tot het graf. Ik ben er zeker van dat als mw. Postema zich tot de Ombudsman Uitvaartwezen of de rechter zou wenden, dat die haar in het gelijk zou stellen.
Wél is het mogelijk om een zuilje te plaatsen in de buurt van het graf, als daar echt een soort 'algemeen terrein' in de vorm van een plantsoentje is.
Het zou ook anders kunnen zijn, als u in uw reglement de maten van de graven had beperkt tot bepaalde lengten of breedtes. Dan had er wel een echt 'vrije' ruimte tussen graven kunnen zijn. Maar zo zit uw reglement niet in elkaar.
Een ander punt is nog het volgende. Ik hoor wel eens vaker van onmin tussen nabestaanden over een graf, over de bedekking van een graf, over grafbezoek, noem maar op. Wat mensen dan kunnen doen, en vaak een goede oplossing is, is om een ander graf als herdenkingsplek in te richten. In veel grote steden in het westen des lands kent men ook formeel zulke herdenkingsplekken. Men gebruikt ze bijvoorbeeld als iemand is gecremeerd en de as is verstrooid, maar men er spijt van krijgt dat er geen plek is om naar toe te gaan. En ik ken ook wel voorbeelden die lijken op de situatie op uw begraafplaats: dat er bijvoorbeeld onmin is tussen kinderen over het graf van hun ouders. Dan huurt één van die kinderen een eigen graf, plaatst daar een eigen monument en is daar met bloemetjes en plantjes in de weer precies zoals dat kind het zelf wil. Ook in dit geval zouden de ouders kunnen overwegen om een eigen graf als eigen herdenkingplek te huren.
mr W.G.H.M. van der Putten
11 juni 2003
Spelregels
