Sluiten van een graf

29 november 2002

Vraag nummer: 1734  (oude nummer: 2101)

Wed Jan 16 21:47:48 2002

Geachte heer van der Putten

Hoewel de stelling juist dat je niet een langere verlengingsperiode mag aanbieden dan 10 jaar bestaat toch de mogelijkheid om het graf te sluiten.
Is het volgende dan juist.
Het graf sluiten betekent dat er een contract tussen de rechthebbende en de begraafplaats. Hierbij wordt overeengekomen om gedurende een voorafgeproken periode het grafrecht in stand te houden.
Tevens worden dan ook alle heffingen die op grond van de heffingsverordening in rekening gebracht.
Na afloop van deze periode eindigt het contract en er bestaat geen verlengingsmogelijkheid meer.
Dit is in de beheersverordening opgenomen.

Antwoord:

Thu Jan 17 10:30:03 2002

Geachte heer,

Het 'sluiten van een graf' is een activiteit die dus in strijd is met de wet, indien en voor zover overeen wordt gekomen om het graf langer in stand te houden dan 10 jaar na datum (en dat gebeurt in feite altijd).
Omdat het een (foute) standaardbepaling was in de model-verordening van de VNG hebben nogal wat gemeenten deze bepaling overgenomen. Ik kan niet zonder meer zeggen dat een bepaling over het sluiten van graven in beheersverordeningen strijden met de wet. Dat is pas het geval als de sluiting langer dan 10 jaar betreft; in verordeningen staan evenwel geen termijnen, dus is er formeel geen overtreding.

Maar naar mijn indruk zijn er maar heel weinig gemeenten die er uitvoering aan geven. Er zijn gemeenten die het in de verordening hebben staan omdat het in het VNG-model stond, maar gewoonweg niet weten wat het betekent of kan betekenen en het daarom niet toepassen. Bijna alleen gemeenten die zoiets van oudsher al kenden (en dat zijn vooral oudere begraafplaatsen in grote steden) passen het nog wel eens toe.

Afgezien van de strijd met de wet, ben ik als jurist ongelukkig met bepalingen over het sluiten van graven.
Het rammelt aan alle kanten. Er staat namelijk alleen in verordeningen dat een graf kan worden gesloten, maar er staat nergens wat dat betekent. Het 'sluiten van een graf' is geen wettelijke term en geen in de verordening gedefinieerde term, noch heeft het invulling gekregen door jurisprudentie. Je kan net zo goed spreken over het 'timmeren' van een graf of het 'bodemen' van een graf: dat betekent ook niets.

Puur juridisch gezien gaan beide partijen die een graf sluiten (begraafplaatshouder en rechthebbende) een heel onzekere overeenkomst aan, want onduidelijk is wat er gebeurt en wat e.e.a. betekent. Er zijn plaatsen waar alleen wordt gezegd: "Graf nr. 1234 wordt gesloten". Ja, en wat dan? Wat houdt sluiten in?
Wat heeft een rechthebbende dan nog te zeggen? Er zijn plaatsen waar men alleen het uitspreken en opschrijven van de woorden "Het graf 1234 wordt gesloten" terecht wat kaal vindt en waar men een soort overeenkomst aangaat of een beschikking afgeeft waar wat nadere afspraken in staan. Bijvoorbeeld dat er in het graf niet meer wordt bijbegraven en dat er geen asbus meer in of uit mag. Soms moet men voor het sluiten ook een bedrag voor het onderhoud van de grafsteen storten. Ik twijfel aan de rechtsgeldigheid. Bijvoorbeeld de bedragen die men dan vraagt, zijn bedragen die niet in de legesverordening staan. Dat is uiterst dubieus. Want het gaat om geld dat een gemeente int als belasting, meestal zonder dat er een grondslag voor de hoogte van het bedrag is en vaak ook zonder enige andere basis in de legesverordening. Ik schat dat dit in 90% van de gevallen het geval is. Dat mag dus eigenlijk te nooit en te nimmer.
Een slimme rechthebbende kan het graf laten sluiten en als hij er de papieren van heeft, weigeren om het gevraagde bedrag te betalen. Iemand die bij de belastingrechter bezwaar zou maken tegen de aanslag, zou in het gelijk worden gesteld. De gemeente stelt geen tarief vast in de legesverordening en moet het dus eigenlijk gratis regelen. Gemeenten die een graf voor 50 jaar sluiten en dan maar 5 keer de kosten van een tienjarige verlenging rekenen, gaan m.i. in de fout. Dat mag m.i. net zo min als dat men voor de herbegraving van een opgegraven lijk maar de normale tarieven voor een normale begraving pakt: de belastingrechter accepteert dat niet. Als er in een verordening geen duidelijk tarief staat voor een te verlenen dienst, kun je niets rekenen. Zie bijvoorbeeld het Belastingblad 2001, blz. 1161-1163, dat uw gemeente vast ook wel heeft.

Een ander punt is, wie de boel controleert. Als meneer Jansen een overeenkomst inzake sluiting aangaat met de gemeente en hij overlijdt, wie zet de overeenkomst dan voort? De beschikkingen/overeenkomsten die ik heb gezien, gaan er stilzwijgend van uit dat als meneer Jansen overlijdt, de begraafplaats haar afspraak eenzijdig nakomt en er verder geen gerechtigden zijn. Dat lijkt mij civielrechtelijk onjuist en onmogelijk. Als de heer Jansen erfgenamen heeft (en die heeft bijna iedereen; al hebben mensen soms geen kinderen of neven en nichten, er zijn meestal toch wel familieleden tot in de zesde graad en (dus) erfgenamen. Alleen zijn dat vaak mensen die emotioneel e.d. te ver weg staan om het graf in stand te houden), treden die in principe van rechtswege in de rechten en plichten, dus ook in de rechten en plichten t.a.v. het gesloten graf. Dat is geen keuze of een vraag, dat is een feit (tenzij iedereen de erfenis verwerpt). Dat betekent o.a. dat men de overeenkomst kan opzeggen, maar ook dat men gebruik kan maken van de aan rechthebbenden toekomende wettelijke rechten, zoals om te bepalen dat er toch in het graf wordt begraven of een asbus bijgezet, of juist dat iemand wordt opgegraven. De wet staat boven een verordening en boven het sluiten van een graf. Dus hebben bepalingen daarover in een verordening of beschikking of overeenkomst geen rechtskracht. Je mag het wel afspreken, maar dat betekent niets; zodra de ene partij zegt zich er niet aan te willen houden kan de andere partij hem daar niet aan houden.

Het is vaak ook een groot misverstand dat als men maar in een testament zet dat iets niet mag, het dan ook niet gebeurt. Een testament op zich dwingt erfgenamen tot niets; alleen als er sancties aan verbonden zijn ("Neef Piet erft geen cent tenzij hij het graf in tact laat") én als er tegelijk - en dat is vaak de bottleneck - mensen zijn die met het testament in de hand voor de laatste wens van de overledene opkomen. Als dat laatste niet het geval is en alle erfgenamen samen besluiten om het testament te negeren, gebeurt er helemaal niets. Al maak je dan 100 testamenten, bij wijze van spreken: er wordt geen letter van uitgevoerd als de erfgenamen het gewoon niet doen.
Een ander punt is ook hoe de overige bepalingen van de verordening zich tot de sluiting van het graf verhouden. In de meeste verordeningen staat dat een grafrecht binnen een jaar na overlijden van de rechthebbende moet zijn overgeschreven op een opvolger, op straffe van verval van het recht. Hoe zit dat bij een gesloten graf? In de verordeningen die ik ken is nooit geregeld dat deze bepaling voor gesloten graven niet geldt. Dan kan hij dus ook niet in de beschikking van B&W worden opgenomen: B&W mogen niet van de verordening afwijken en kunnen geen regels van de raad opzij zetten. Ik denk dat ook bij veel gesloten graven geconstateerd moet worden dat ze niet aan de verordening voldoen en dat het grafrecht dus toch vervalt.

Kortom, als het sluiten van graven al niet verboden was omdat het strijdt met de wet, dan zou ik het nog - in ieder geval in de huidige vorm - zeer dubieus vinden omdat allerlei aspecten niet of niet goed geregeld zijn. Mijns inziens is het alleen aan het relatief weinig voorkomen van sluiting van graven te danken, dat er nog niet eerder een rechter zijn bedenkingen tegen heeft uitgesproken.

mr W.G.H.M. van der Putten

17 januari 2002