Velen onder u blijken zich af te vragen wat een uitvaartverzorger nou precies doet. Wat gebeurt er allemaal nadat iemand is overleden? Wat is de praktijk van uitvaartbegeleiding?
In de serie "een interview met ....." stelt Liva de vragen en antwoordt David.
- Iemand overlijdt thuis. Wat gebeurt er?
Wat er precies gebeurt hangt natuurlijk van de situatie af. Is iemand plotseling gestorven of was iemand ziek en heeft de familie het zien aankomen. Meestal waarschuwt men de naaste familieleden en/of vrienden en komt men bij elkaar om afscheid te nemen en steun en troost aan elkaar te geven. Op een gegeven moment moet er een arts worden gewaarschuwd die de dood moet constateren. Als de arts nog niet is langs geweest mag er officieel niets gebeuren met het dode lichaam.
- Gebeurt het soms dat je als eerste gebeld wordt?
Ja.
- Wat doe je dan, zeg je dan precies?
Dat hangt ook weer af van de situatie en van wat men wilt dat er gebeurt. Als de arts nog niet is langsgeweest vertel ik ze dat ze die moeten waarschuwen. Zodra hij of zij geweest is kunnen wij vervolgens iets doen. Een thuisopbaring of het lichaam naar een rouwcentrum brengen.
- En als iemand in het ziekenhuis overlijdt?
In het ziekenhuis is altijd een arts aanwezig, dus dat probleem is er niet. Wel kan het zijn dat er een vast protocol bestaat als iemand is overleden. Met name als het mortuarium door iemand anders dan het ziekenhuis beheerd wordt (bijv. een andere uitvaartonderneming). Het lichaam moet dan door hun personeel naar het mortuarium gebracht worden en kan alleen door hen aan de nabestaanden of een uitvaartondernemer worden meegegeven. Dit kost soms veel tijd, brengt extra kosten met zich mee en dat kan vervelend zijn. Zeker als men wil dat het lichaam snel het ziekenhuis verlaat.
- Gebeurt het wel eens dat iemand thuis overlijdt en alsnog naar het ziekenhuis wordt gebracht?
Ja, bijvoorbeeld als een lichaam ter beschikking van de wetenschap wordt gesteld of, als men vermoedt dat er sprake is van een misdrijf, om de doodsoorzaak vast te stellen.
- Hoe snel moeten mensen jou bellen?
Dat moeten ze in principe zelf uitmaken. Het kan handig zijn om niet te lang te wachten met name als men een rouwbrief wil versturen. Het drukken, verzenden, ontvangen en lezen van de rouwbrief kan weliswaar binnen 24 uur gebeuren, maar vaak moet men ook nog de tijd hebben om vrij te nemen van werk e.d. Je kunt niet verwachten dat iedereen die je uitnodigt kan komen als je vandaag een brief ontvangt en de volgende dag de begrafenis of crematie is.
- En als ze nou zin hebben om het lekker rustig te doen? Om alleen te zijn met de overledene en aan de situatie te wennen?
Dat kan natuurlijk. Alleen kan het van belang zijn dat het lichaam snel gekoeld wordt, met name als het warm weer is en men in verband met de opbaring het lichaam zo mooi mogelijk wil houden.
- Hoe ga je te werk? Wat zijn je uitgangspunten als je bij iemand binnenstapt?
Een van mijn uitgangspunten is dat je de tijd moet geven zodat mensen in alle rust beslissingen kunnen nemen. Als iemand onverwacht overlijdt en nooit te kennen heeft gegeven wat zijn of haar wensen rondom de uitvaart zijn moet je al in heel korte tijd veel belangrijke beslissingen nemen.
- Stel je dingen voor? Laat je de mensen zelf dingen voorstellen? Zeg je wat er moet gebeuren en in welke volgorde? Zeg je alles de eerste keer of verspreid je het over een aantal dagen?
In principe vraag ik naar de wensen van de overledene en/of de nabestaanden. Volgens de Wet op de Lijkbezorging moet de wens van de overledene waar redelijkerwijs mogelijk uitgevoerd worden. Daarnaast denk ik dat het belangrijk is dat de uitvaart een zodanige vorm heeft dat deze past bij de overledene. Dus niet alleen maar koffie na afloop als iemand nooit koffie dronk.
Een goede voorlichting over de mogelijkheden is dan ook heel belangrijk. Want men moet wel weten dat er iets anders geserveerd kan worden of bijvoorbeeld dat een kist niet verplicht is voor een begrafenis of crematie. Gecombineerd met tijd om na te denken is de kans dan groter dat men een goede keuze maakt. Daarom laat ik de mensen ook niet over alles in een keer beslissen.
- Hoeveel tijd hebben jij en de nabestaanden om alles klaar te maken voor de begrafenis of crematie? Zijn er dingen die eerst moeten gebeuren, of die snel moeten gebeuren? Zijn er dingen die wat meer tijd vragen?
Het is natuurlijk afhankelijk van de datum van de begrafenis of crematie. Een moslim of jood wordt in principe binnen een dag begraven. De normale termijn is vier à vijf dagen. Wettelijk moet iemand op de vijfde dag na de dag van overlijden begraven of gecremeerd zijn. Voor verschillende aspecten heb je verschillend de tijd. Het is handig als de rouwbrief snel verstuurd wordt. Als het warm is is het ook belangrijk dat het lichaam snel gekoeld wordt (is trouwens geen verplichting). Maar voor de afscheidsbijeenkomst heb je in principe de tijd totdat deze begint.
- Wat nou als iemand niet in staat is om snel een rouwbrief te versturen, of dat gewoon niet snel wil doen?
Nou, dan wacht je gewoon tot je het wel wilt of kan. Een andere mogelijkheid is de voorbespreking. Als je toch wil dat er dingen in gang gezet worden zonder op dat moment de beslissingen te hoeven nemen kun je middels een voorbespreking je wensen laten vastleggen. Dit is ook handig als iemand dingen wil die anders moeilijk zo niet onmogelijk zijn. Zoals het drukken van een rouwbrief in vierkleurendruk.
- Raad je iedereen aan om een voorbespreking aan te vragen? Of alleen zieke mensen?
In de praktijk doen mensen die geconfronteerd worden met het feit dat ze doodgaan doordat ze een ziekte hebben eerder een voorbespreking. Ik weet niet of iedereen dat nou moet doen. Je kan van mening veranderen en dan moet je dat ook weer voorbespreken, aan de andere kant kan het geen kwaad om een over je eigen dood en dergelijke na te denken.
- Zit iemand aan je vast als hij of zij een voorbespreking heeft gehad?
Nee.
- Wat kun je allemaal voorbespreken?
Alles. Alleen meestal niet de dag, datum en tijdstip van de uitvaart.
- Wat gebeurt er als er verschil van mening is tussen de nabestaanden?
Dan is er een probleem. Meestal, als men van goede wil is, komt men er wel uit. Want uiteindelijk zijn het de wensen van de overledene die nageleefd moeten worden. Je kunt natuurlijk niet verwachten dat, als er al sprake was van verstoorde relatie tussen nabestaanden, deze rond de uitvaart ineens niet meer verstoord is.
- Jij stelt de wensen van de overledene centraal, geldt dat voor elke begrafenisonderneming?
Als mensen een naturaverzekering hebben valt er vaak niet zo veel te wensen. De verzekeraar heeft dan een contract met een uitvaartonderneming die voor een bepaalde vergoeding de uitvaart moet regelen. In dat geval kun je niet kiezen in welk rouwcentrum de opbaring moet plaatsvinden of je moet het alsnog bijbetalen.
- Wat moet er gebeuren met een lichaam? Wie doet dat?
Een lichaam moet na overlijden gekoeld worden, tenminste als je het verval van het lichaam wil vertragen. Daarnaast sluit men meestal de ogen en de mond, doet een luier om om vocht op te kunnen vangen. Als iemand vies is moet hij of zij gewassen worden. Meestal kleedt men iemand ook aan.
Iemand van de uitvaartonderneming kan dat doen, maar ook bijv. de thuiszorg, de verpleging of een familielid of vriend al dan niet samen met één van de eerdergenoemden.
- Jij doet bijna alles zelf. Is dat gewoon? Doe je dat bewust? Is dat goed?
Ik heb een vrij klein bedrijf en als je eenmaal een uitvaart bent begonnen te regelen dan is het prettig voor de mensen dat ze steeds met dezelfde mens omgaan. Je bent toch aanwezig op een intiem moment en dan is het niet prettig voor de nabestaanden om elke keer een nieuw, voor hen vreemd, mens over de vloer te krijgen.
- Wat is de verdeling tussen wat jij doet en wat de nabestaanden doen?
Dat is wisselend en afhankelijk van wat de familie zelf wil doen. Soms wil men zelf de rouwbrief maken en laten drukken en soms laat men ons de adressen op de enveloppen schrijven, om maar twee uitersten te noemen.
- Hoe ga je om met klachten? Wat wordt er met een klacht gedaan?
Als ik een klacht krijg, wat goddank nauwelijks gebeurt, probeer ik de fout in de toekomst te vermijden. Als het hersteld kan worden doe ik dat anders probeer ik iets ter compensatie te doen.
- Wat gebeurt er na afloop van een plechtigheid? Zie je de nabestaanden nog?
Na de plechtigheid is er vaak gelegenheid tot condoleren en het ophalen van herinneringen. Maar ik neem aan dat je daarna bedoelt?
- Ja.
Meestal zie ik de nabestaanden nog een keer of ik spreek ze in ieder geval nog. Daarnaast zie ik ze ook regelmatig omdat er bijvoorbeeld nog een dankbetuiging gemaakt moet worden of omdat men advies wil over een grafsteen en dergelijke.
- Hebben veel mensen volgens jou behoefte aan hulp bij het verwerken? Geef je daar informatie over?
Iedereen heeft hulp nodig. Al is het alleen maar om je verhaal te kunnen vertellen. Soms kan de familie en vriendenkring iemand opvangen, soms lukt dat niet. Dan is het goed dat er professionele hulp kan worden gegeven. Zelf geef ik de nabestaanden onder andere een boekje van het landelijk steunpunt rouwbegeleiding. Daarin staan naast informatie over rouw en rouwverwerking ook alle adressen en telefoonnummers van mensen die daarbij hulp kunnen geven.
- Wat is er mogelijk op het gebied van opbaren? Kan het bijv. thuis, of in een tent in de tuin, overal?
In principe mag het overal, al zal het midden op de Dam niet op prijs gesteld worden. Maar het mag thuis en het mag ook in de tuin. Vaak zijn er eerder praktische bezwaren, het is te te warm en er is geen electriciteit aanwezig voor een draagbaar koelelement of de ruimte is niet groot genoeg om mensen te ontvangen, die het gebruik van dit soort plekken in de weg staan.
- Wat is de meest gangbare manier van opbaren in jouw praktijk?
Meestal gebeurt het thuis of in een rouwcentrum. Soms in een ziekenhuis of in het huis van een familielid of vriend of vriendin.
- Word je soms geconfronteerd met moeilijke vragen waar je geen antwoord op weet? Zoek je dan specialistische hulp?
Een keer belde iemand me op met de mededeling dat de overledene, die thuis opgebaard was, kippenvel had gekregen. Hoe dit kon? Omdat ik het antwoord niet wist en zelfs de mogelijkheid overwoog dat deze persoon nog kon leven, heb ik de doktersdienst gebeld, het probleem uitgelegd en vervolgens antwoord gekregen. Het bleek een post-mortale spiercontractie te zijn.
- Jij biedt mensen de gelegenheid zoveel mogelijk zelf te doen. Hoe ver gaat dat? Wat doen ze dan zoal?
Dat is heel divers. Zelf de dienst leiden, zelf dragen, verzorgen, een kist timmeren, zelf de as verstrooien, de kist zelf met touwen in het graf laten zakken of het graf helemaal dichtscheppen zijn voorbeelden.
- Als de nabestaanden zoveel zelf doen, wat is dan jouw aandeel?
Ten eerste weet men vaak niet wat wel en niet mag, dat kan ik ze vertellen en, ten tweede, kan ik kan voor alles zorgen wat men niet zelf wil doen.
- In hoeverre is een uitvaartbegeleider onmisbaar? Is het in principe mogelijk om zonder te doen?
In principe mag je een uitvaart van een familielid zelf verzorgen. Het is echter wel zo dat er in korte tijd veel moet gebeuren, en vaak weet men niet wat er allemaal mogelijk is. Een uitvaartondernemer weet, als het goed is, de weg naar de instanties en andere adressen, bijvoorbeeld voor drukwerk of een kist, die op korte termijn nodig zijn. Daarnaast controleer ik natuurlijk altijd alles zodat er niets vergeten wordt of verkeerd wordt gedaan.
Daarnaast, en dat moet je niet onderschatten, kan het organiseren van een uitvaart in de weg staan van de emoties die spelen omdat er afscheid moet worden genomen.
- Je bent afgestudeerd in de filosofie. Ziet men daarvan iets terug in jouw werkwijze?
Als ik denk dat er prijs op wordt gesteld geef ik de nabestaanden een boek, 'Over Leven en Dood' getiteld. Hierin worden een aantal visies op het leven en de dood gegeven naast een aantal persoonlijke gesprekken over ervaringen op dit gebied. Daarnaast denk ik dat mijn eigen visie op leven en dood als vanzelf in de manier waarop ik werk wordt weerspiegeld.
- Ik zal je nu niet naar jouw eigen visie op het fenomeen dood vragen, dat moet maar een volgende keer aan de orde komen.
