Sterven doe je zo

Wat te verwachten in uw laatste dagen en uren?

Sterven: hoe gaat dat eigenlijk in de laatste dagen? Dat kan niemand precies voorspellen. Wel is het mogelijk een algemeen beeld te geven van wat er kán gebeuren.

In het algemeen gesproken krijgt de stervende in de laatste weken en dagen steeds meer klachten. Dat kunnen oude klachten zijn - gevolgen van de ziekte - die zich nu heviger manifesteren, maar het kunnen ook nieuwe verschijnselen zijn. Veelvoorkomende klachten in de laatste levensfase zijn: pijn, vermoeidheid, benauwdheid, onrust/verwardheid (delier), verstopping van de darmen (obstipatie) en misselijkheid/braken.

Lichamelijke toestand

Vaststaand gegeven bij het sterven is dat de lichamelijke toestand en het uithoudingsvermogen (steeds verder) achteruitgaan naarmate de tijd vordert. De situatie verandert wellicht van dag tot dag, van uur tot uur. De lichaamsfuncties gaan achteruit: de bloedsomloop wordt trager en de circulatie beperkt zich tot de borst- en buikholte. Hierdoor voelen de uiterste punten van het lichaam, zoals de handen, voeten en neus, steeds kouder aan. In het algemeen wordt de huid vaak bleker, en komen er paarsblauwe vlekken op de onderbenen.

De behoefte aan eten en drinken neemt af naarmate het stervensmoment dichterbij komt. Het lichaam heeft dat simpelweg steeds minder nodig. Ook de smaak kan veranderen.

Mogelijk ontstaat incontinentie doordat de sluitspieren van de blaas en/of de darmen niet meer goed functioneren. Om urine en ontlasting op te vangen, bestaan speciale broekjes. Soms kan een urinekatheter een goede uitkomst zijn.

Gehoor en zicht

Het lichaam gaat niet in één keer dood, maar heel geleidelijk. Stap voor stap verminderen de lichaamsfuncties. In de loop van een aantal uren of dagen laten de organen het één voor één afweten. Naasten willen vaak weten hoelang het gaat duren. Maar helaas zijn vragen over de duur van het sterfbed vrijwel nooit precies te beantwoorden. Sommige mensen blijven tot het allerlaatste moment bij kennis, maar de kans is groot dat de stervende na verloop van tijd steeds vaker in slaap valt en/of in coma raakt.

De kans bestaat dat er sprake gaat zijn van koorts. Dan is het prettig als er iemand af en toe een koud washandje op het voorhoofd legt.

Het gehoor en het zicht gaan slechter functioneren. Toch kunnen veel stervenden nog heel lang horen dat er iets tegen hen gezegd wordt. Zij kunnen echter steeds moeilijker iets terugzeggen. Zij reageren dan bijvoorbeeld met een kleine handbeweging of een beweging in het gezicht. Voor naasten is het daarom raadzaam voorzichtig te zijn met de onderwerpen die men in de nabijheid van de stervende bespreekt.

Reuk en ademhaling

Ook de reuk kan nog lange tijd goed functioneren. Bezoekers doen er dan ook goed aan terughoudend te zijn in het gebruik van zware parfums. Ook de geur van bloemen is voor stervenden soms te zwaar.

Ook de ademhaling verandert. Deze wordt oppervlakkiger en onregelmatiger. De ademhaling kan soms volledig stil lijken te vallen. De tijd tussen de ene en de volgende ademteug wordt steeds langer ('Cheyne-Stokes-ademhaling'). Omdat het lichaam hierdoor steeds minder zuurstof binnen krijgt, daalt het bewustzijn en valt de stervende mogelijk in een diepe slaap of coma.

Uiteindelijk stoppen alle lichaamsfuncties: de ademhaling komt tot stilstand, het hart houdt op met kloppen, het bloed stroomt niet langer. De dood is ingetreden.
Voor de omgeving is het intreden van de dood bijna altijd plotseling en onverwacht, zelfs als het al langer heeft geduurd dan men eerder had verwacht.

En wat gebeurt er op geestelijk niveau?

Hoeveel we ook weten over het sterven, een deel van wat er op of rondom een sterfbed gebeurt, blijft een mysterie. Soms lijkt de geest er klaar voor, maar het lichaam nog niet. Of andersom. Waar ligt dat aan? Dat is overwegend onbekend.

Wat ervaren stervenden? Maken zij soms overstapjes naar een andere wereld? Veel mensen geloven daarin, en zien het bevestigd in de verschillende stadia van helderheid waarin stervenden zich, verspreid over een dag, kunnen begeven. Maar echt weten doen we niet.

Het mysterie betreft ook het moment van sterven. Er zijn veel verhalen bekend over mensen die hun stervensmoment lijken te kunnen uitstellen. Bijvoorbeeld omdat zij nog een verjaardag van een (klein)kind willen meemaken. Of omdat zij willen wachten totdat die ene speciale persoon is geweest. Maar er zijn ook verhalen bekend over mensen die juist op het moment sterven dat er niemand bij hen is. Dat kan met name voor degenen die lange tijd aan het bed hebben zitten waken erg vervelend zijn. Vaak helpt het hen als zij kunnen bedenken dat deze wijze van sterven goed paste bij de stervende.

Stervenden lijken zich soms nog erg te hechten aan het leven. Zeggen dat iemand mag gaan, dat het leven mag worden losgelaten, kan dan helpen. Niet zelden lijkt het erop dat het nadrukkelijk ‘verlenen van toestemming’ van invloed is op het stervensmoment.