Voor als ik er niet meer ben...

Riet-Fiddelaers-Jaspers | Het Uitvaartwezen | 2004

In het najaar 2004 is er in Rotterdam een grote conferentie voor oncologieverpleegkundigen. Er komen zo'n duizend bezoekers. Ik ben gevraagd een workshop te geven over ouders met jonge kinderen. De bedoeling is dat ik in de workshop met ongeveer 200 verpleegkundigen naga welke rol zij kunnen spelen bij het voorbereiden van een afscheid. Hoe ga je met vragen om die er leven? Maar vooral: wat kan een ouder zoal doen om iets na te laten voor de kinderen. Een mooie vraag.

Uit ervaring weet ik dat kinderen in de puberteit naarstig op zoek gaan naar hun overleden ouder. Wie was die papa of die mama? Was het een lieve ouder, wat deed hij of zij in het dagelijks leven? Wat vond papa of mama van mij? Onlangs vertelde een inmiddels vijftigjarige vrouw hoe zij in de puberteit op zoek was gegaan naar iets van haar moeder die gestorven was toen deze vrouw een klein kind was. Indertijd was alles weggegooid. Na lang zoeken kwam er een brief boven tafel die haar moeder ooit geschreven had. Het was geen brief aan haar dochter maar deze vrouw werd er we! in genoemd. Ze had geen mooier cadeau kunnen krijgen dan dit handgeschreven document van haar moeder.

Door de kennis die er tegenwoordig is over het rouwen van kinderen, krijgen ouders die terminaal ziek zijn steeds vaker de tip om na te denken wat zij voor hun kinderen kunnen achterlaten. Onlangs zocht een moeder contact omdat haar man, vader van drie jonge kinderen, zou gaan overlijden. Zij wilde nog wat tips over het omgaan met de kinderen. Tijdens het gesprek bleek dat zij en haar man de kinderen op een indrukwekkende wijze aan het voorbereiden waren. Papa had voor elk van zijn zoontjes nagedacht wat hij voor speciaals kon achterlaten. lets dat hij zelf nog kon maken. Voor een van de jongetjes had hij bijvoorbeeld een pijl en boog gemaakt. Mama werkte ondertussen met de jongens aan een schatkist waarin ze spulletjes van papa konden bewaren. Die schatkist versierden ze zelf.

Mijn advies werd ook gevraagd door een ander echtpaar van wie de man zou gaan overlijden. Hij wilde ook graag iets achterlaten maar wist niet wat. Hij wilde het liefst een brief schrijven maar was erg bang dat hij belangrijke dingen zou vergeten. Ik ben ontroerd wanneer iemand die de dood in ogen ziet in staat is om over de grenzen van zijn eigen dood heen te kijken. Want het is zo'n angstige gedachte dat je er niet meer zult zijn wanneer je kinderen je in de toe- komst nog zo hard nodig hebben. Bovendien, wanneer je er zelf aan toe bent om dit op te brengen, wil dat nog niet zeg- gen dat je partner ook a! zover is. De vrouw van deze man was nog niet zover. Toch was zij loyaal en werkte mee in zoverre ze dat kon. Het is een relatietoets op de grens van afscheid. Vol respect ervaar ik hoe twee mensen samen deze moeilijke weg gaan.

Wat moet er nu in zo'n brief staan? De vraag is vooral: wat willen mijn kinderen straks weten? Je kunt daarbij denken aan een paar elementen die zeker in de brief moeten terugkomen.

• Waarom schrijf ik nu deze brief?
• Wie ben ik, als persoon en als papa?
• Wat heb ik in mijn leven gedaan? (hobby's, opleiding, werk)
• Wat ik over jou, mijn kind, wil zeggen. Hoe kijk ik tegen je aan, waar ben ik trots op?
• Vertellen over wat we samen hebben meegemaakt. anekdotes, herinneringen.
• Welke dingen wil ik nog tegen je zeggen?
• Wat wil ik je meegeven voor de toekomst?
• Wat wil ik voor je achterlaten (iets stoffelijks zoals een sieraad bijvoorbeeld)?
• Afscheidswoorden.

Het schrijven van de brief is een zeer emotionele gebeurtenis die veel energie vergt. Maar het is tevens ook de manier waarop een ouder, ondanks zijn ziekte, iets kan betekenen voor zijn kind; nu en in de toekomst. Wanneer een ouder onverwacht overlijdt, is zo'n brief niet mogelijk. Een idee om voor die kinderen toch jets vast te leggen is om aan degenen die op het afscheid komen een pa pier te geven met het verzoek hierop hun belangrijkste herinnering te schrijven of hun karakterisering van de overledene. Het papier kan meegestuurd worden met het overlijdensbericht met de vraag om het op de dag van de uitvaart weer terug te geven. Of het kan uitgedeeld worden bij de afscheidsdienst met het verzoek om het binnen een paar weken weer terug te sturen.

Op deze wijze krijgen kinderen die hun vader of moeder op jonge leeftijd verliezen toch de gelegenheid zich een beeld te vormen van die ouder, dat redelijk compleet is. Gecombineerd met foto's en beeldmateriaal kan dit een zeer waardevolle vulling voor de schatkist zijn.