Begraven in het bos

In Nederland komen natuurbegraafplaatsen maar moeizaam van de grond. Of is dat een kwestie van definiëring?

Soms zie je er eekhoorntjes door de bomen springen. Een zonnestraal piept langs de eikenboom, en kietelt de uitgehouwen letters in vaders grafsteen. Een prachtig plekje in het bos. Toch is het geen natuurbegraafplaats. Dit heet een bosbegraafplaats. Het verschil? Natuurbegraafplaatsen dragen bij aan natuurontwikkeling of natuurbehoud en zijn integraal onderdeel van de natuur. In de praktijk betekent dat, in het ideale geval, dat er geen hek om de begraafplaats staat en dat de graven niet gemarkeerd zijn, of als dat wel het geval is, dan met biologisch afbreekbare of gebiedseigen materialen. Een houten kruis, een zwerfkei. Dat laatste mag eigenlijk alleen in Drenthe, want elders in Nederland komen van nature geen zwerfkeien voor. Toch zijn zwerfkeien op de in Nederland gerealiseerde natuurbegraafplaatsen toegestaan. Iedere natuurbegraafplaats stelt zijn eigen regels. In Nederland zijn dat er trouwens nog geen handvol.

Investeren en doorzetten

“De afgelopen jaren heb ik veel ideeën voor natuurbegraafplaatsen langs zien komen, maar geen enkel realistisch plan”, zegt Willem van der Putten, voorzitter van Stichting Natuurbegraafplaatsen Nederland. Waarom slagen de meeste initiatieven niet? Van der Putten: “De bedrijfsplannen zijn meestal veel te optimistisch, net als de inschatting van de tijd en de investeringen die met de procedures gemoeid zijn.”

Gé Peterink lukte het wel om een natuurbegraafplaats van de grond te krijgen, al loopt er nog steeds een rechtszaak. Drie jaar kostte het hem om de procedures rond te krijgen, de organisatie op poten te zetten en 6,5 hectare bos in te richten als natuurbegraafplaats. In 2010 opende hij op zijn landgoed in Venray Natuurbegraafplaats Weverslo, de derde natuurbegraafplaats in Nederland. De eerste begrafenissen hebben inmiddels plaatsgevonden, maar door omwonenden wordt nog steeds tegen de begraafplaats geprocedeerd.
Peterink is voorzitter van Platform Natuurbegraven Nederland, dat vorig jaar werd opgericht na een studiereis langs natuurbegraafplaatsen in Engeland. De essentie van natuurbegraven, volgens dit platform, is dat het begraven bijdraagt aan de natuurontwikkeling van een gebied. “Of er een hek omheen staat, of er wel of geen zwerfkeien zijn toegestaan: dat vind ik niet zo belangrijk”, zegt Peterink. “Wel dat het begraven integraal onderdeel is van het landschap. Het landschap op Weverslo is bos. Daaruit vloeit bijvoorbeeld onze keuze voor houten grafmonumenten voort.”

Bosbegraafplaatsen

Dat in Nederland - vergeleken met bijvoorbeeld Engeland en Frankrijk - natuurbegraafplaatsen maar moeizaam van de grond komen, heeft niet alleen te maken met de bevolkingsdichtheid, regelgeving en grondprijs. Het hangt ook samen met de definitie van ‘natuurbegraven’. Begraven in de natuur valt in Nederland niet mee. Maar begraven op een natuurlijk aandoende begraafplaats kan wél op veel meer plekken. Zeker in het oosten van het land. In Lochem en Deventer zijn bijvoorbeeld fraaie bosbegraafplaatsen en Dieren heeft sinds 2002 natuurbegraafplaats Het Bos. Beheerder Cees van der Zwaard vindt het niet zo relevant of Het Bos aan de definitie voldoet. De natuurbegraafplaats voorziet in een behoefte, zoveel is duidelijk. De honderd graven zijn er bijna vol; aan een nieuw gedeelte met tweehonderd graven wordt gewerkt.

De twee ‘gewone’ begraafplaatsen die Van der Zwaard beheert, liggen eveneens in het bos. Het verschil met de Dierense natuurbegraafplaats? De grafmonumenten en de paden. In Het Bos zijn alleen graftekens van natuurlijke vormen en materialen toegestaan en er zijn graspaden.

Ook de Amstelveense begraafplaats Zorgvlied heeft een ecologisch grafvak (‘t Varenveld). Landschapsontwerper Joyce Sengers vindt dit geen natuurbegraafplaats in strikte zin. Zij legt uit: “Op een beperkte oppervlakte is een aardige sfeer neergezet, maar ik zie niet wat die varens en exotische boomstronken bijdragen aan de ecologische kringloop.” Sengers was de afgelopen jaren nauw betrokken bij de ontwikkeling van natuurbegraafplaatsen in Groningen en in Zuid-Limburg en werkt nu aan de totstandkoming van een natuurbegraafplaats op een Brabants landgoed.

Martin Binder van Stichting Rest in Nature zet zich op een zevental locaties in voor de ontwikkeling van natuurbegraafplaatsen. Ook in zijn geval gaat het om begraven in dienst van natuurbehoud of –ontwikkeling. De graven mogen niet zichtbaar gemarkeerd worden.

Begraven in de natuur vergt een lange adem, denken zowel Sengers als Binder. Maar ze verwachten wel een ‘groeispurt’ als er straks nog een paar mooie natuurbegraafplaatsen gerealiseerd zijn.

Dit is een geactualiseerde en gewijzigde versie van een artikel dat eerder verscheen in vakblad Het Uitvaartwezen.

Tekst en beeld: Marjon Weijzen