Geachte heer van Putten,
zowel in deze reactie als uw vorige reactie inzake resomeren/cryomeren geeft u aan dat cryomeren de minst milieuvriendelijke optie is. Maar is dat wel zo? Onderzoek van TNO beweert exact het tegenovergestelde, zie: http://www.nu.nl/binnenland/2585316/nieuwe-uitvaarttechnieken-sparen-milieu.html
Uw berichten zijn alweer 7 jaar oud. Hoe kijkt u inmiddels op de ontwikkeling van duurzame - excusez le mot - verwerking van lichamen?
Antwoord:
Geachte heer,
Het bedoelde onderzoek van enkele jaren geleden, 2010, is verricht in opdracht van een grote uitvaartorganisatie en daarmee al niet neutraal. Grote uitvaartorganisaties in Nederland zijn eigenaren van crematoria (en beheren een enkele keer ook wel eens een begraafplaats, als hen die in de maag werd gesplitst als zij van een gemeente een crematorium wilden overnemen). De grote landelijke en grote regionale uitvaartorganisaties hebben een groot eigen belang om begraafplaatsen en begraven in een ongunstig daglicht te stellen. Zij hebben namelijk de meeste crematoria en zij hebben ook een belang om op crematoria lijkende gebouwen en installaties voor resomeren en cryomeren neer te kunnen zetten. Voor gemeenten is dat nauwelijks een optie en voor kerkgenootschappen, die nu veel begraafplaatsen onderhouden, al helemaal niet.
In het onderzoek van TNO kwam het begraven negatief uit de bus qua milieubelasting, omdat men in het onderzoek meerekende dat op een graf altijd een grafsteen zou worden geplaatst die uit India of Azië werd gehaald. De transport van die steen uit een ander werelddeel was verreweg de grootste milieubelasting, zo herinner ik mij. Ja, hé, ho, zo kan ik ook de uitkomst van onderzoek manipuleren. TNO was daarmee voor mij door de mand gevallen als neutraal en betrouwbaar onderzoeksinstituut. Het was een onderzoek dat sterk was gekleurd door het beginsel 'Wie betaalt, bepaalt'.
Als je de normen van TNO toepast op natuurbegraven, dan zijn natuurbegraafplaatsen zonder grafstenen en vaak ook zonder gebouwen, verreweg het meest milieuvriendelijk.
Waar ik meer vertrouwen in had, was onderzoek van hoogleraar milieukunde prof. Lucas Reijnders, inmiddels met pensioen. Die werd niet betaald door uitvaartorganisaties. Reijnders zei dat begraven de meest milieuvriendelijke optie was; of de minst onvriendelijke. En dat is geen verrassende uitkomst. Begraven is een heel eenvoudig en natuurlijk proces, waarbij de stoffelijke resten worden opgenomen door de aarde, zonder bijproducten of bijwerkingen. Voor cremeren heb je gebouwen en installaties nodig. De meeste begraafplaatsen hebben geen aula of een ander gebouw.
Zonder oven kun je niet cremeren. Zonder een gebouw of installatie kun je wel begraven. Een oven heeft energie nodig en er is een gebouw nodig waar die oven staat. Dat op zich is al een zwaardere milieubelasting.
Voor resomeren en cryomeren zijn ook gebouwen en installaties nodig. Je maakt mij niet wijs dat dat milieuvriendelijker is dan begraven.
Dat TNO-onderzoek van een paar jaar geleden werd al meteen van onwaarde bij natuurbegraafplaatsen, want daar worden geen grafstenen uit Azië of andere delen van de wereld geplaatst.
Natuurbegraven is zonder twijfel de meest milieuvriendelijke vorm van lijkbezorging.
Maar voor mij is ook een belangrijk punt dat resomeren en cryomeren geen eindbestemming zijn. Er is altijd nog een 'restproduct' van de mens na het doorlopen van dit proces. In het bericht op NU.nl staat 'Bij resomeren wordt het lichaam ontbonden en opgelost met een speciale vloeistof. Er treedt verwatering op. Bij cryomeren wordt gebruikgemaakt van bevriezing, waarna het lichaam wordt ontbonden.' Maar dat betekent altijd nog dat je 'water-met-opgeloste-resten' of een vloeistof met resten overhoudt. Wat doe je met die vloeistof? Door het riool spoelen? Of toch maar uit-sprenkelen op een begraafplaats of een ander terrein dat we met een zekere eerbied bejegenen? Ook bij bevriezing lost het lichaam niet op in het niets. Denk bijvoorbeeld maar eens aan de manier waarop oploskoffie wordt gemaakt. Er blijft lichaamsmateriaal over. En dat materiaal moet je alsnog cremeren of alsnog begraven. Botmateriaal is organisch materiaal.
U merkt dat ik toch wel moeite heb met deze nieuwe vormen van lijkbezorging. Niet omdat ik tegen nieuwe dingen ben, maar wel omdat het geen goede methodes zijn omdat er restmateriaal is waar geen goede nette oplossing voor is. Wie laat zijn moeder resomeren als hij of zij weet dat haar stoffelijke resten straks verdund door het riool worden gespoeld? Ik heb althans tot de dag van vandaag nog nergens gelezen dat er een zinniger alternatief is voor die reststoffen.
Ik vind het eerlijk gezegd onbegrijpelijk dat een op zich respectabele uitvaartorganisatie als Yarden met dergelijke onvoldragen ideeën aan komt zetten. Nog steeds. Of weer opnieuw kan ik ook zeggen. Want ruim tien jaar geleden kwam Yarden met de idee van vriesdrogen. Men had er toen een wat sjieker woord voor, dat ik nooit kon onthouden: lyofilisatie (ik heb het nu dan ook even opgezocht). Maar ook dat idee had geen oplossing voor het residu.
In 2003 verscheen er ook onderzoek en kreeg het idee publiciteit. Uit de pers: "Veel Nederlanders zijn geïnteresseerd in een nieuwe vorm van lijkbezorging die zich nog in een proefstadium bevindt. Uit een TNS NIPO-enquete blijkt dat 50 procent van de ondervraagden in principe het zogeheten vriesdrogen in overweging wil nemen."
Ook toen had men de idee dat het vriesdrogen binnen 2 of 3 jaar in Nederland mogelijk zou moeten zijn. Enfin, het idee is helemaal overgewaaid. Terecht.
Nog een les: hecht geen geloof aan enquêtes. Ik heb geen burgers met spandoeken op het Binnenhof zien demonstreren uit teleurstelling dat het vriesdrogen wettelijk niet in ingevoerd.
Ook nu heeft Yarden de ambitie om op korte termijn de wet te laten wijzigen. Ik denk dat het niet zal gebeuren.
De wetgever zal de eis stellen dat er eerst een maatschappelijke behoefte aan nieuwe vormen van lijkbezorging moet blijken. Dat is totaal niet aan de orde. Er zijn geen demonstrerende burgers en is geen enkele vereniging of maatschappelijke groepering die resomeren bepleit, afgezien van de belanghebbende Yarden. Maar de wetgever zal zeker ook willen dat er eerst een duidelijke en ethisch verantwoorde oplossing voor het restproduct is. Als Yarden of anderen die nu nog niet bedacht hebben, is hij er ook niet, is mijn persoonlijke inschatting.
TIP
Bezoek ook eens de video-adviesrubriek: Infotheek - reportages - kijkersvragen - juridische vragen en antwoorden (klik hier).
Zoals: Wat mag in de kist mee begraven worden?
Spelregels
