Verschenen: 27-06-2002 AN AMERICAN GRAVE RUBBER John Morrow is een New Yorks toneelschrijver en theaterregisseur. Ieder jaar verblijft hij enkele weken in Amsterdam, in een woning die een sfeervol uitzicht biedt op een van de grachten. De vaste bewoner van dit optrekje verblijft in die periode in Morrows appartement in New York. Het is deze vaste bewoner die ons met elkaar in contact heeft gebracht, want Morrow heeft een voor ons land vrij onbekende hobby, gravestone rubbing. Gravestone rubbing wil zeggen: het maken van afdrukken van grafstenen. Een goede Nederlandse vertaling is er niet voor te vinden, ongetwijfeld bij gebrek aan beoefenaars in ons land. Rubbing is, volgens een Amerikaans handboek, ‘een methode om het oppervlak van een gegraveerd voorwerp te reproduceren door met was, inkt of grafiet over een vel papier of stuk doek te wrijven'. Als kind hebben we het waarschijnlijk allemaal gedaan: de afbeelding van een munt op papier overbrengen door het papier op de munt te leggen en er met een potlood over heen te krassen. In Amerika en Engeland is het gravestone rubbing zo populair dat sommige kerkhoven het inmiddels hebben verboden. Kwetsbare, oude stenen zouden er door worden aangetast. De meeste hobbyisten beoefenen het ‘grafsteen wrijven' als een aangename vrijetijdsbesteding die ook nog aardige plaatjes voor aan de wand opleveren. Bij Morrow is dat anders. Morrow legt uit dat hij een grafsteen niet kiest vanwege een mooie inscriptie of een bijzondere afbeelding, zoals de doorsnee gravestone rubber dat doet, maar om de persoon die er onder ligt. In alle gevallen zijn het personen die de Amerikaanse cultuur in de twintigste eeuw tot een hoogtepunt hebben gebracht. "Het zal te maken hebben met de millenniumwisseling," probeert Morrow zijn bezigheid te verklaren, "mensen zijn dan geneigd vooruit te kijken maar ook om terug te blikken. In de afgelopen eeuw heeft de Amerikaanse cultuur een hoogtepunt bereikt." Morrow is bezig daarvoor een bijzonder monument op te richten. Zijn monument bestaat uit afdrukken van grafstenen van de ‘great Americans' die de Amerikaanse cultuur deze eeuw groot hebben gemaakt. Hij heeft ze onderverdeeld in verschillende series. Elke serie vertegenwoordigt een bepaalde cultuuruiting. De jazz-serie is het verst gevorderd en bevat namen als Duke Ellington, Billie Holiday, Louis Armstrong, John Coltrane en Bessie Smith. Overige series zijn: schrijvers (met onder andere James Baldwin en Walt Whitman), activisten (Malcolm X), sport, film, kunsten (Jackson Pollock en Mark Rothko zijn reeds ‘gedaan'), cowboys, naturalisten en rock and roll legenden. In elke serie zullen hooguit tien personen worden opgenomen. Volgens Morrow het beste van de Amerikaanse cultuur. Hij spreekt van national treasures (nationale schatten). "Als mensen zijn ze vergeten. Alleen de commerciële waarde van hun werk is nog van belang. Ik wil het menselijk contact weer terug. Het waren mensen en geen industrieën." Het mag duidelijk zijn, vindt Morrow, dat een rubbing daar geschikter voor is dan bijvoorbeeld een foto van de grafsteen. "Een rubbing is een directe afdruk. Maak je een foto dan ben je een stap verder verwijderd. Een rubbing heeft ‘aliveness' en is ‘handmade'." Takjes, aarde en andere onregelmatigheden verwijdert hij niet van de steen, maar zijn terug te vinden in de afdruk. Het is overigens opvallend dat praktisch alle ‘cultuurhelden' een simpele, kleine plaquette als grafsteen gekregen hebben, met alleen naam en data en heel soms nog een citaat. Ze worden plat op het gras gelegd, de meest gebruikelijke grafbedekking in het Amerika van vandaag. "Vanuit de verte zie je alleen maar een grasveld, de graven zijn onzichtbaar. Een teken van het wegstoppen van de dood." Wie wel en wie niet tot de tien grote cultuurdragers van elke serie zal gaan behoren hangt niet alleen van Morrow's persoonlijke smaak en voorkeur af maar ook van de beschikbaarheid van de stenen. Tot nu toe bleken veel gegadigden op New Yorkse begraafplaatsen te liggen. Maar binnenkort zal hij een tochtje naar Californië moeten maken om enige filmsterren aan zijn verzameling toe te voegen, waarin tot nu toe Gary Cooper, Judy Garland, Preston Sturges en James Cagney zijn opgenomen. Kunst wil Morrow zijn werk niet noemen. Tenslotte kan iedereen het en dat raadt hij ook zeker aan. Maar toch "the art is mine", zegt hij. Elke afdruk is een afdruk van Morrow en van niemand anders. Bovendien is niet iedereen in de gelegenheid een afdruk te maken, dus hij verkoopt zijn rubbings graag. De prijzen liggen tussen de 95 en vijfhonderd dollar, afhankelijk van de grootte en de bewerkelijkheid van de steen. Ronduit belachelijk noemt hij de prijs die een Amerikaanse uitvaartondernemer onlangs vroeg voor een afdruk van de grafsteen van Shakespeare: drieduizend dollar. Voor alle zekerheid heeft hij meerdere advocaten geraadpleegd, want is wat hij doet legaal? Wie is de eigenaar van de grafsteen? In het ene geval zijn dat de nabestaanden, in het andere geval de begraafplaats of de gemeente waar de begraafplaats onder valt. Hem is verzekerd zich daar niet al te veel zorgen om te maken. "Tenslotte trekt ook niemand in twijfel dat Warhols reproducties van de portretten van Elizabeth Taylor en anderen echte Warhols zijn." Zijn werken worden vooral cadeau gedaan bij huwelijken en verjaardagen, vertelt Morrow. De gelukkige is meestal een fanatic fan. Voor de echte fan kan een afdruk van de grafsteen van de aanbedene het cadeau van zijn of haar leven zijn. Een café-eigenaar barstte in tranen uit toen hij een afdruk van de grafsteen van George Herman ‘Babe' Ruth cadeau kreeg. Als de series compleet zijn moet er iets bijzonders mee gebeuren, vindt Morrow. Een tentoonstelling bijvoorbeeld, misschien wel een permanente. Een koffietafel-boek zou ook niet gek zijn, hierin zullen dan behalve de rubbings, ook foto's van de monumenten en korte levensbeschrijvingen van de dode helden worden opgenomen. Een eerbetoon aan het beste van de Amerikaanse cultuur. Maar of daar een Amerikaanse uitgever voor te vinden is, betwijfelt hij. "Het is vast niet commercieel genoeg." Want het mag duidelijk zijn dat de Amerikaanse cultuur inmiddels over haar hoogtepunt heen is. "Een McDonald-cultuur" noemt Morrow het, "men heeft uitsluitend aandacht voor overleden helden als er geld aan te verdienen valt." (Barbara Mastwijk) De vierde aflevering van een nieuwe serie op dood.nl: Een fascinatie met de dood die tot uitzonderlijke beroepskeuzen of hobby's leidt. Eerder in deze serie: Puck Kooij verzamelt gedichten uit rouwadvertenties. Roy de Beunje verzamelt boeken over de dood. Myrthe van 13 weet nu al dat ze patholoog wil worden. Terug naar archief...