Verschenen: 23-03-2012
HET RIJK VAN DE DOOD PRACHTIG IN BEELD GEBRACHT
 The Empire of Death van Paul Koudounaris is één van de mooiste boeken over de dood die ooit verschenen zijn. Het is een kunstwerk op zich. Een boek dat het beste op een plek kan liggen waar je het vaak opnieuw ter hand kunt nemen. De ondertitel is: A Cultural History of Ossuaries and Charnel Houses (een culturele geschiedenis van ossuaria en knekelhuizen).
Koudounaris heeft de nog overgebleven knekelhuizen in Europa bezocht, en in enkele landen ver daarbuiten waar het tentoonstellen van overledenen vroeger ook geen ongewone zaak was. Hij heeft ze gefotografeerd en de geschiedenis van de knekelhuizen opgeschreven. En het geheel is bijzonder mooi vormgegeven in een groot formaat boek.
Koudounaris heeft het voor elkaar gekregen de dood, het dode lichaam, skeletten, mummies op prachtige wijze in beeld te brengen. Een skelet is als object mooi. En vele beenderen bij elkaar kunnen een kunstwerk worden. Maar dan een kunstwerk dat tot nadenken stemt, tot het overdenken van de eigen sterfelijkheid en het vieren van het leven. Van mij mogen de knekelhuizen terugkeren op de begraafplaats.
Ossaria (‘os’ = Latijns voor been/knekel) waarin de botten zichtbaar zijn, ontstonden rond de 15e eeuw. Tot die tijd slingerden schedels en botten vrij rond op begraafplaatsen. Voortaan werden de beenderen ordelijk gerangschikt in een knekelhuis. Iedere begraafplaats kreeg zijn ossuarium. Deze knekelhuizen waren bedoeld om te worden bekeken en de mensen te herinneren aan hun toekomst, als memento mori (gedenk te sterven). Dit gebruik vond plaats in heel Europa. Het verdween begin 19e eeuw bij de komst van de nieuwe begraafplaatsen buiten de stad.
Zouden we terug kunnen naar dit gebruik? Juridisch gezien wel. Artikel 30 van de Wet op de lijkbezorging zegt: ‘De overblijfselen der lijken worden op een begraafplaats ter aarde besteld of, met overeenkomstige toepassing van het gestelde in artikel 29, derde lid, in een crematorium gecremeerd.’ Dat ‘ter aarde bestellen’ hoeven we niet letterlijk te nemen. Er kan per slot ook in kelders begraven worden en kelders kunnen ook boven de grond staan, in wandgraven.
Oude tradities kunnen opnieuw tot leven worden gewekt en geheel nieuwe tradities kunnen actief worden ingevoerd. Wat met Allerzielen kan, ook weer geheel tot leven gewekt, kan wellicht ook met knekelhuizen.
Paul Koudounaris, The Empire of Death, 2011 (Thames & Hudson), isbn 978 0 500 251782, £ 29,95.
Het boek is te koop in het Uitvaart Museum Tot Zover.
|
|
