Verschenen: 18-04-2002
RELIGIE: ACCEPTEREN VAN EINDIGHEID
 Vrijdenkers noemen hun overtuiging met opzet geen religie, omdat dat het geloof in een godheid impliceert. Het bestaan van een hiernamaals of van reïncarnatie wordt dan ook resoluut van de hand gewezen. "We hebben een horizontale levensvisie, terwijl de meeste religies er een verticale levensvisie op na houden," zegt vrijdenker André van Well.
"Ik beschouw vrijdenken als een humanistische levenshouding waarbij je je niet kunt verstoppen achter een hogere macht, maar zelf op zoek moet gaan naar je eigen waarheid, gebaseerd op redelijk denken," zegt André van Well (42), directeur van de vrijdenkersvereniging De Vrije Gedachte in Rotterdam. Volgens een recent onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) gelooft vijftien procent van de Nederlandse bevolking in geen enkele hogere macht. Deze atheïsten zouden de achterban moeten zijn van de vrijdenkersvereniging, maar dat blijkt tegen te vallen. Het maandblad De Vrije Gedachte heeft slechts tweeduizend abonnees, waarvan de helft tevens lid is van de vereniging. Vrijdenkers noemen hun overtuiging met opzet geen religie, omdat dat het geloof in een godheid impliceert. Van Well: "Geloven betekent op gezag van iemand anders bepaalde waarheden aannemen, terwijl wij vrijdenkers alleen op onze eigen waarheden vertrouwen. We willen de werkelijkheid leren kennen volgens wetenschappelijke methoden en staan open voor discussie met mensen die er anders over denken."
Ideeën die niet volgens wetenschappelijke methoden te bewijzen zijn, worden door een vrijdenker sceptisch benaderd. Het bestaan van een hiernamaals of van reïncarnatie wordt dan ook resoluut van de hand gewezen. Van Well: "Vrijdenkers willen tastbare bewijzen hebben voor theorieën, het moet controleerbaar zijn. Ik luister met geïnteresseerde verbazing naar mensen die het rotsvaste geloof hebben dat ze hun naasten na de dood weer zullen terugzien. Het lijkt me heel prettig om in die overtuiging te leven, maar het past niet in mijn logische denksysteem. De dood is iets wat het leven met zich meebrengt, onontkoombaar en absoluut. Het is een natuurwet. Vrijdenkers accepteren de eindigheid en onherhaalbaarheid van het leven van het individu. Wij concentreren ons niet zozeer op de dood en wat er daarna eventueel zou kunnen gebeuren, maar richten ons op het leven. Je moet het hier en nu waarmaken, anders is het te laat. We hebben een horizontale levensvisie, terwijl de meeste religies er een verticale levensvisie (van de aarde naar boven) op na houden."
In de vrijdenkersbenadering heeft het leven op zichzelf geen zin. Het individu kan zelf zin aan het leven geven door onder eigen verantwoordelijkheid te handelen naar normen die voortkomen uit het redelijk denken, en solidariteit te tonen met zijn medemens. Van Well: "Als je hebt geleefd volgens je persoonlijke overtuigingen, kun je aan het einde van je leven terugkijken op een welbesteed bestaan. Als je het gevoel hebt dat je de wereld een beetje beter hebt achtergelaten dan dat je haar hebt aangetroffen, heeft je leven zin gehad. Iedereen richt zijn of haar leven volgens andere denkbeelden in, elk individu probeert op een andere manier iets bij te dragen. Daar spreken we geen oordeel over uit."
Als gevolg van de sterk individualistische inslag van de vrijdenkersgemeenschap bestaan er binnen de vereniging verschillende visies op het leven. Van Well: "Het is een verzameling autonome mensen die zich niets laat aanpraten. De discussies zijn dan ook levendig te noemen: met het verwoorden van onze doelstellingen bij de oprichting zijn we een paar dagen bezig geweest. Maar we zijn er trots op geen starre denkers te zijn en zoeken het debat graag op. Vrijdenkers zijn mensen die overal vraagtekens bij zetten en zo een kritische kijk op de samenleving hebben ontwikkeld. Het is dan ook logisch dat ze deze manier van denken ook binnen de vereniging toepassen."
Dit individualisme komt ook sterk naar voren bij begrafenissen en crematies van leden van de vrijdenkersvereniging. Er bestaan geen vaste tradities of gewoonten rondom de ceremonie: elk afscheid is anders. De meerderheid van vrijdenkers kiest voor cremeren, in navolging van de humanist Multatuli. Zijn lichaam moest hiervoor worden overgebracht naar Duitsland, want toentertijd was crematie nog verboden in Nederland. Van Well: "Tot voor de oorlog betekende de keuze voor crematie een afwijzing van het christelijke geloof, omdat wederopstanding na crematie onmogelijk werd geacht. Duizenden humanisten en vrijdenkers hebben door de jaren heen een statement willen maken met de keuze voor crematie. Maar na de oorlog, onder invloed van de ontzuiling en secularisering van de samenleving, werd het vechten tegen het kerkelijk gezag steeds minder een hoofdzaak voor de vrijdenkersvereniging. We beseften dat we, na al die jaren schoppen tegen de gevestigde macht, ons bezig moesten gaan houden met positievere zaken. We hebben onze aandacht verlegd van wat we niet willen naar wat we wel willen: een wereld waarin mensen voor zichzelf nadenken."
(Susan Smit)
Eerder verschenen in Doodgewoon 16, lente 1998.
|
|
