Lang leve de koningin!

Het is net Koninginnedag geweest en dat deed me er aan denken dat alleen de koninklijke familie gebalsemd mag worden. Een uitzondering op deze regel geldt overigens voor overledenen die per vliegtuig vervoerd worden naar een ander land. In veel gevallen geldt dat ook voor vervoer over de weg. In de wet worden nog een aantal uitzonderingen genoemd. Door een overledene te balsemen wordt het lichaam geconserveerd en eventuele besmettelijke ziekten bestreden. Doordat het lichaam geconserveerd wordt is het voor nabestaanden in het buitenland mogelijk om de overledene nog te kunnen zien en afscheid te nemen. Ook als dat overlijden bijvoorbeeld een week geleden is.

Vanuit het oogpunt van rouwverwerking is inmiddels bekend hoe belangrijk het is dat nabestaanden een overledene nog kunnen zien. Door te zien, te voelen en te ruiken dat iemand daadwerkelijk overleden is zet men een eerste stap in het rouwverwerkingsproces. Vaak hoor ik jaren later nadien nog van nabestaanden dat ze er spijt van hebben dat ze niet meer naar de overledene konden kijken. “Al had ik nog maar een voet mogen zien, dan was ik er van overtuigd geweest dat zij echt was overleden”. Soms is het niet mogelijk om nog naar een overledene te kijken, bijvoorbeeld doordat het lichaam niet wordt teruggevonden. En soms is het lichaam zodanig verminkt dat het niet meer geheel te zien is. Met inzet van professionals is het vaak wel mogelijk om een deel van iemand te bekijken, al is het maar een voet of een hand.

Tegenwoordig wordt er veel gesproken over thanatopraxie. Door thanatopraxie kan een lichaam tijdelijk geconserveerd worden. Om het lichaam tijdelijk te kunnen conserveren wordt een opening gemaakt in een slagader waarin een conserverende vloeistof wordt ingespoten. Voordat hiertoe wordt overgaan wordt er een ader geopend zodat het eventueel aanwezige bloed kan wegvloeien. Thanatopraxie is dus een invasieve handeling. Volgens de Grondwet (art. 11): “Ieder heeft, behoudens bij of krachtens de wet te stellen beperkingen, recht op onaantastbaarheid van het lichaam”. Voor thanatopraxie is toestemming nodig van de nabestaanden.

Als voordelen van thanatopraxie worden genoemd dat de overledene thuis of elders opgebaard kan worden zonder koeling. Een koeling maakt meer of minder geluid en het ontbreken daarvan kan plezierig worden gevonden. In een mortuarium wordt vaak gebruik gemaakt van een koelcel. Dat is inderdaad geen prettige plek om een overledene achter te laten. Het voordeel is wel dat de overledene door zeer effectieve koeling wat langer goed blijft. Een ander voordeel is dat de overledene in een open kist kan worden opgebaard en de nabestaanden niet met het achteruitgaan van het lichaam worden geconfronteerd.

Is dit een voordeel? Naar mijn idee niet. Het argument dat het goed voor de rouwverwerking is als men de overledene nog kan zien kan men nog aanvullen. Namelijk dat door het zien achter uitgaan van het lichaam het vaak voor de familie ook duidelijk is dat het op een gegeven moment tijd is voor de uitvaart.

Sneeuwwitje werd door een kus van de prins weer tot leven gewekt. Voordien zag zij er uit alsof zij sliep. Ik denk dat voorkomen dient te worden dat familieleden denken dat iemand alleen maar slaapt (en geldt vooral voor kinderen). En dus ieder moment wakker kan worden. Mits er een prins in de buurt is …

Tijdens de cursus “Restauratietechnieken en piëteitvolle verzorging van overledenen” van CMO heb ik indertijd geleerd dat je overledenen niet zó goed moet restaureren dat bijvoorbeeld verwondingen in het geheel niet te zien zijn. Het gevolg daarvan zou kunnen zijn dat de nabestaanden gaan twijfelen aan de doodsoorzaak. En – een beetje overtrokken – aan de dood zelf.

Kortom, voor mij geen thanatopraxie. Het zou toch wat zijn, als je pas na je dood wordt aangezien voor een prinses … Ik ben altijd wakker te kussen, door de juiste persoon.

Mei 2005